ادعیه وزیارات مهدوی(1) -سیمای حضرت مهدی(عج) در اعیه وزیارات

 ادعیه وزیارات مهدوی(1)

سیمای حضرت مهدی(عج) در اعیه وزیارات

بدون شک ، دعا های رسیده از معصومان (ع) گنجینه بی پایان معارف وسرچشمه 

جوشانِ حکمت های ناب برای همه حق جویان و تشنگان معرفت و سعـادت است؛

زیرا آن بزرگواران قلّه باند ودریای بی کران علوم و حکمت هـای الهی و بـاب علم 

پیـامبر اکرم (ص) هستند. به راستی اگر اندیشه وسخن و مناجـات آ ن هـا به مـا 

نمی رسید، دست ما از بخش عمده ای از معارف آسمانی،کوتاه بود.*1

ائعیه وزیاراتمهدوی نیز در همان حال که مناجات با خدا وعـرض ارادت واخلاص به 

محضر ولی ّزمان وحجّت دوران است، سندی محکم برای شناخت بیشتر و عمیق تر

از شخصیّت امام عصر(عج) ومسائل مربوط به آن بزرگـوار – نظیر غیبـت، انتظار و 

ظهور – است.

در این بخش ، سیمای مهدی(عج) را در اینه دعا وزیارت بررسی می کنیم:

الف . ویژگی های شخصی حضرت مهدی(عج)

در بسیاری از ادعیه و زیارات ، امام مهدی(عج) به نام و نسب و تبـار معرفی شده

است؛ یعنی او فردی معین، زندهو شنـاخته شده است، نه آرمـانی که در آینـده، 

متولد شده وقیام خواهد کرد

برخی از این ویژگی ها عبارتند از:

1 . او، از نسل پاک پیـامبر اکرم (ص) و از فرزنـدان علی (ع) و

 فاطمه(ع) است.

در دعای ندبه می خوانیم:

اینَ ابنُ النَّبِیِ المُصطَفَی، وَ ابنُ عَلِیٍّ المُرتَضَی، وَ

 ابنُ خَدِیجَةَ الغَرَّاءِ،وَ ابنُ فَاطِمَةَ الکُبرَی؛

کجاست پسر پیامبـر برگزیده و پسر علیّ مرتضی و پسر خدیجـه،

 آن صاحب سیماس نورانی و پسر فاطمۀ کبری؟

2 . او، همنام رسول خدا (ص) و از عترت پاک او است.

در دعای عهد آمده است:

فَاظهِرِ اللَّهُمَ لَنَا وَلِیَّکَ وَ ابنَ بِنتِ نَبِیِّکَ المُسَمَّی

بِاسمِ رَسُولِک؛

خدایا!آشکار کن برای ما ولی خود و پسر دختر پیامبرت را؛ همان

که به نام پیامبرت نامیده شده.

در دعای ندبه نیز آمده است:

اینَ بَقِیَّةُ اللَّهِ الَّتِی لَا تَخلُو مِنَ العِترَةِ الهَادِیَة؛

کجـاست بقیة الله [= ذخیرۀ خدا] که از عتـرت هدایت گر، بیرون

 نیست؟

3 . او، فرزند حسن بن علی العسکری (ع) است.

رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالاِسلَامِ دِیناً وَ بِالقُرآنِ کِتَاباً وَ

بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً وَ بِعَلِیٍّ وَلِیّاً وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ .....

وَ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ وَ الحُجَّةِ بنِ الحَسَنِ ائِمَّةً؛*2

خدای را به پروردگاری پسندیدم و اسـلام را به عنـوان دین خود 

پذیرفتم و راضی شدم به اینکه محمد(ص) پیامبر وعلی(ع) امـامم

باشد وحسن وحسین ..... وامام حسن بن علی وحجت بن الحسـن

(ع) امامان من باشند.

ب . ویژگی های شخصیتی حضرت مهدی (عج)

به راستی مهدی (عج) چه جایگاهی در عالم دارد؟ مقـامـات وشئون او کدامنـد و 

صاحب چه اوصـاف و ویژگی هـایی است؟ پاسخ  به این پرسش هـا چهرۀ روشن و

شفـافی از موعود قرآن را آشکار می کندو چنین معرفتی سبب انس وعلاقه بیشتر

و نیز اطاعت وتسلیم در برابر آن حجّت الهی است.

در ادعیه و زیـارات مهدوی، آن بزرگوار بـا لقب هـا و اوصـاف و مقامات گوناگونی 

معرفی شده است که بخشی از آن ها را می آوریم:

1 .القاب امام عصر(عج)

در ادعیه مهدوی ، آن بزرگوار با لقب هایی مانند مهدی، هادی، قائم، عدل منتظَر، 

صاحب الزمان، منصور، مضطّر، حجة الله و بقیة الله*3 معرفی شده است.

در دعای افتتاح*4 می خوانیم:

اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ امرِکَ القَـائِمِ المُوَمَّـلِ وَ 

العَدلِ المُنتَظَر ....؛

خدایا ! بر ولی امرت درود فرست؛ همان قیام کنندۀ مورد آرزو و

عدالت ِ مورد انتظار.

در زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی ارضِه؛

سلام بر تو ای باقی مانده، [حجت های] خدا در زمین؛

2 . اوصاف امام عصر(عج)

در ادعیه مهدوی،آن حضرت با صفاتی معرفی شده است که هر یک ازآن ها معرّف

شخصیت آن عزیز است و موجب تقویت اعتقاد به او و اونس و ارتباط بیشتر با آن 

بزرگوار می شود.

برخی از اوصاف آن حضرت عبارتند از:

«العَلَم المَنصُوب»

به معنای پرچم بر افراشته ؛ زیرا وجود شریفش پرچم هدایتی

 است که حق طلبان را به حقیقت راهنمـایی می کند و بـدون 

هدایت او، انسـان ها درفتنـه ها و انحـراف های دوران غیبت 

گرفتار می شوند.

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ ایُّهَا ....العَلَمُ المَنصُوب.

********

«سَفینَةُ النَّجاة»

به معنای کشتی نجات ؛ زیرا که هر کس به امامت آن عزیز ریا،

 اعتقاد داشته و ملتزم به اطاعت از او باشد ، اهل نجات خواهد 

بود و راهی جز این راه وجود ندارد.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی خَلِیفَتِکَ فِی بِلَادِکَ .... سَفِینَةِ 

النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الهُدَی؛*5

خدایا ! بر خلیفه ات در همه شهرها ، درود فرست .... که کشتی

نجات و پرچم هدایت است.

نکته جالب ، اینکه این لقب درباره امام حسین (ع) نیز آمده

است؛ آنجا که پیامبر اکرم(ص) می فرماید:

ان الحسین مصباح هدیً وسفینة نجاة؛*6

به راستی که حسین چراغ هدایت وکشتی نجات است.

*********

«وارث علوم النبین»

به معنای میراث برِ دانش های پیامبران؛ زیرا امام مهدی(عج)

 آخرین حجت الهی و عصاره تمام انبیا و اولیا  است و مطابق

روایات آنچه از علوم الهی بر پیامبران خدا نازل شــده است،

 همه اش نزد مهدی(عج) جمع گردیده است.*7

در زیارت سرداب مقدس خطاب به امام عصر (عج) آمده است :

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا وَارِثَ عُلُومِ النَُبِیِّین

ودر زیارت آل یاسیـن ، علـم ودانـش آن حضـرت این چنیـن 

توصیف شده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ ایُّهَا ....العِلمُ المَصبُوب؛

سلام بر تو ای دانش ریزان و فراگیر!

و درجای دیگر آن حضرت به عبـارتِ«عَیبَةَ عِلمِه» معـرفی شـده 

است که به معنای مخزن علم خداست.*8

*************

«معصوم ومنزّه از هر عیب»

وجود شریف حضرت مهدی (عج) از هر گناه وآلودگی، پاک و

از هر گونه پلیدی، دور است؛زیرا او حجـت برگزیـده خـدا و

راهبر و راهنمای همه مردمان است.

در دعای امام رضا(ع) آمده است:

عَصَمتَهُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ بَرَّاتَهُ مِنَ العُیُوبِ وَ طَهَّرتَه

مِنَ الرِّجسِ وَ سَلَّمتَهُ مِنَ الدَّنَس؛*9

[خدایا!] او را از گنا هان حفظ کردی و از هر عیبی پیراستی و از

هر پلیدی پاک فرمودی و از هر نا پاکی ایمن ساختی.

************

«مفزع و پناهگاه مردمان»

امام مهدی(عج) ملجا و پناهگاه همه مردم و به ویژه شیعیـان 

است که در سختی ها و بلاها بهترین دستگیر و مهـم ترین و 

مطمئن ترین تکیه گاه است .

در دعای عهد آمده است:

وَ اجعَلهُ اللَّهُمَّ مَفزَعاً لِمَظلُـومِ عِبَادِکَ وَ نَاصِـراً

 لِمَن لَا یَجِدُ لَهُ نَاصِراً غَیرَک؛

خداوندا! او را فریادرس بندگان مظلومت قرار بده ویاور آنان که 

جز تو یاری ندارند.

ودر دعای ندبه می گوییم :

اللَّهُمَّ وَ نَحنُ عَبِیدُکَ التَّائِقُونَ اِلَی وَلِیِّکَ المُذَکِّرِ

بِکَ و بِنَبِیّکَ خَلَقتَهُ لَنَـا عِصمَةً وَ مَلَاذاً، وَ اقَمتَهُ 

لَنَا قِوَاماً وَ مَعَاذا؛

خدایا ما بندگان توایم که مشتاق ولیّ توهستیم که ما را به یاد تو

و پیامبرت می آورد. تو او را برای عصمت ونگهداری و پناه دین

و ایمان ما آفریدی و او را برای ما پشتیبان و پناهگاه قرار دادی.

3. مقامات و شئون امام مهدی(عج)

سیر و مطالعه ادعیه مهدوی، سیمایی از مقامات آن حضرت را بیان می کند و باب 

معرفتی را به روی معتقدان به آن حضــرت می گشـاید که برخی از آن هــا را

 می آوریم:

الف . خلیفة الله، حجة الله

در فراز های زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ، السَّلَامُ

 عَلَیکَ یَا جُجَّةَ اللَّهِ ئَ دَلِیلَ اِرَادَتِه؛

سلام بر تو ای خلیفه خدا ویاری گر حق او!سلام بر تو ای حجت

 الهی و راهنمــای اراده او! 

روشن است که جایگاه خلیفة اللهی وحجت خدا بودن، از عالی ترین منازلی است

 که خداوند برای امام مهدی(عج) مقرر فرموده است و او در این جایگاه در زمـانه

خود، بی نظیر ویگانه است.

ب . باب الله، سبیل الله

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ یا باب الله؛

سلام بر تو ای درگاه خدا.

ودر زیارت صاحب الامر می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا سَبِیلَ اللَّهِ الَّـذِی مَن سَلَـکَ

 غَیرَهُ هَلَک؛

سلام برتو ای راه خدا که هر کس جز آن راه را برود، هلاک شده

 است.

تعبیر « باب خدا » گویای این حقیقت است که هر کس بخواهد به خدا برسـد و امر 

او را اطاعت کرده،رضایت او را به دست آورد، باید از مسیر اعتقاد به مهدی و امامت

او و فرمانبرداری کامل از او به این هدف دست یابد، چنانکه عبــارت « سبیل الله» 

همین امر را می رساند که تنها رسیدن به خدا وقرب او ، ایمان و اعتقاد و اطاعت از

ولی خدا یعنی امام عصر(عج) است. این مرتبه بزرگ نیز از منازل و مقامات ویژه ی

امام عصر(عج) است.

ج . میثاق الل، وعد الله 

در زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا مِیثَاقَ اللَّهِ الَّذِی اخَذَهُ وَ وَکَّدَهُ،

 السَّلَامُ عَلَیکَ یَا وَعدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَه؛

سلام بر تو ای عهد و پیمان الهی که خداوند، آن را از خلق گرفته

و محکم گردانیده است! سلام بر تو ای وعده خدا که خـود آن را

ضمانت فرموده است!

عبارت «میثاق الله» یعنی مهدی(عج) مظهرتامّ و تمام عهدوپیمانی است که خداوند

 از بندگان گرفته است وتعهّد مردم نسبت به مهدی(عج) به منزله پای بندی ایشان

 به همه دین و شریعت الهی است؛ چنانکه وانهادن او و جدایی از او به منـزله زیر پا 

گذاشتن همه عهد و پیمان های خداست.

عبارت« وعدالله » نیز به این معناست که مهدی (عج) مصداق روشن وعده ی خدا در

قرآن مبنی بر حاکمیت صالحان و فراگیری ارزش ها و خوبی ها بر گستره زمین است.

او همان موعود بزرگ الهی است که ظهورش تحقق بخش آرمان تمام انبیـا و اولیـا و 

احیا کننده شریعت و کتاب آسمانی است. آری؛ او وعده تضمین شده خدا و مـوعـود

حتمی همه کتب آسمانی است که هیچ چیز مانع از ظهورش نخواهد شد.

د . عین الله الّناظره

در دعایی که از امام رضا (ع) نقل شده آمده است: 

وَ عَینِکَ النَّاظِرَةِ عَلَی بَرِیَّتِکَ وَ شَاهِـدِکَ عَلَی

 عِبَادِک؛*10

او که چشم بینای توست بر آفریده هایت و شاهد وگواه توست 

بر بندگانت .

نیز در صلوات ضرّاب اصفهانی آمده است:

اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ...وَ خَلِیفَتِکَ فِی ارضِکَ

، وَ شَاهِدِکَ عَلَی عِبَادِکَ؛

خدایـا! درود فرست بر ولیّت ... و خلیفه ات در زمین و شاهد و

گواه تو بر بندگانت.

این عبارات، بیانگر این است که امام مهدی(عج) به عنوان حجت و نماینــده خدا، 

دیده بان خدا نیز هست و اعمال مردم در پنهان و آشکار، بر او پوشیـده نــیست؛

بلکه او شاهد وناظر بر تمام اعمال است. باور این حقیقت به تربیت نفس وتهـذیب

وپاکی مردم، بسیار کمک می کند.

در سخنی از امام مهدی (عج) آمده است که فرمود:

فَاِنَّا نُحِیطُ عِلماً بِانبَائِکُم وَ لَا یَعزُبُ عَنَّا شَیءٌ مِن

اخبَارِکُم؛*11

علم ما احاطه دارد به احوال شما و هیچ چیز از اخبار شمـا بر ما 

پوشیده و پنهان نیست.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1 کتاب گران سنگ صحیفه سجادیّه نمونه روشن این ادّعاست که به اعتراف

   همگان ، مجموعه ای بی نظیر و تحسین بر انگیز است.

*2 من لا یحضره الفقیه ، ج1 ، ص327؛ مفاتیح الجنان ، تعقیبات مشترکه بعد از 

   هر نماز.

*3 القاب «مهدی»،«حجة الله»،«صاحب الزّمان»،«هادی» در دعای استغاثه به امام

   زمان (عج) و القاب«منصور»و«مضطّر»در دعای ندبه آمده است.

*4 این دعا در شب های ماه رمضان خوانده می شود و در بخش اعمال شب های 

  ماه رمضان در کتاب مفاتیح الجنان آمده است.

*5 دعای بعد از زیارت آل یاسین.

*6بحارالانوار، ج36، ص204، ح7.

*7 البلد الامین، ص284.

*8 معانی الاخبار، ص35.

*9جمال الاسبوع، ص506، صحیفه مهدیّه، بخش ششم، ص343.

*10 صحیفه مهدیّه، بخش4، ص267.

*11احتجاج طبرسی، ج2 ، ص497.