انتظار دل شمس به پایان رسید وقمرش را در آغوش گرفت چه دستان بلندی چه ابروانه کشیده ای شمشیر وار دل عشاق ، فرق دشمنان میزند.

علم و الم هر دو در دست یک نفر اسیر المت را ددادی به مهدی علمت زمان رجعت تمام عالم را خیره کند سقا....

یا بن الحسن مولا میلاد عمو یکتا مبارک مژدگانی مولا...

مهدویت - آسیب شناسی مباحث مهدویت

آسیب شناسی مباحث مهدویت

برای هر فرهنگ ومجموعه معرفتی، ممکن است آفت هایی روی دهد که مانع رشد

و ابلندگی آن فرهنگ باشد. فرهنگ دینی نیز گاهی به آفت هایی گرفتار می شود

که حرکت رو به کمال آن را کُند می کند. بحث«آسیب شناسی دینی» عهــده دار

شناختن آن آفت های و شیوه مقابله با آن هاست.

لازم است درباره آنچه به عنوان آسیب های فرهنگ نـاب مهدوی مطرح می شود،

بحث کنیم تا ضمن آشنایی با آسیب ها به راه های خنثی سازی ورویارویی باآن ها

بیندیشیم.

آسیب های فرهنگ مــهدویت، مــواردی است که غفلت از آن هاموجب سستی 

اعتقاد مردم و به ویژه جوانان نسبت به اصل وجود امام مهدی(عج) یا ابعاد مختلف

شنـاخت آن بزرگوار می شود و گـاهی نیز سبب گرایش به افراد یـا مجموعه های 

منحرف می گردد. بنابراین آشتایی بـا این آسیب ها، منتظران آن امـام بزرگ را از 

کجروی در اعتقاد و رفتار حفظ خواهد کرد.

دراینجا مهم ترین آسیب های فرهنگ مهدویت را در عنوان هایی جدا از یک دیگر

 بررسی می کنیم:

برداشت های غلط

از آسیب هـای مهم در فرهنگ مهدویت ،تفسیرهـا وبرداشت هـای نـادرست ا ز

موضوعات این فرهنگ اسلامی است. تحلیل نادرست وناقص از روایات به دریـافت

غیر صحیح می انجامد که چند نمونه از آن را بیان می کنیم.

1 . برداشت غلط از مفهوم «انتظار»سبب شده است که بعضی گمـان کنند که چون

اصلاح جهان از فسادها به دست امام عصر(عج) خواهدبود، پس ما دربرابر تباهی ها

و نا هنجاری ها هیچ  وظیفه ای نداریم و بلکـه ممکـن است گفتـه شـود کـه برای

نزدیکشدن ظهور امام مهدی(عج) باید برای ترویج بدی هـا و زشتی هـا در جامعه

اقدام کنیم. این اندیشه نـادرست در مقـابل دیدگاه قرآن و اهـل بیت (ع) است که

امر به معروف ونهی از منکر را از وظایف حتمی هر مسلمان می داند.

بنیان گذار جمهوری اسلامی جضرت امام خمینی (رحمه) در نقـد 

این دیدگاه فرموده است:

ما اگر دستمان می رسید و قدرت داشتیم، باید برویم تمام ظلم ها

و جورها را از عالم بر داریم تکلیف شرعـی مـاست؛ منتهـی مـا

 نمی توانیم . اینکه هست، این است که حضرت [امام مهدی(عج)

] عالم را پر می کند از عـدالت؛ نه شمـا دسـت برداریـد از این

 تکلیفتان،نه این که شما دیگر تکلیف نداریدو*1

آن رهبر فقید همچنین در ادامه بیانات خود فرموده است:

[آیا]ما بر خلاف آیات شریفه قرآن دست از نهی از منکر برداریم؟

دست از امر به معروف بر داریم و توسعـه بدهیم گنا هان را برای

اینکه حضرت بیایند؟*2

گفتنی است که ما در ابتدای بحث « انتظار » درباره معنـای صحیح انتظار سخــن 

گفتیم.

2 . بعضی افراد از ظاهر برخی از روایات ، این گونه برداشت کرده اند که هر قیامـی

قبل از قیام امام مهدی(عج) محکوم ومردود است؛ بنابراین در برابر قیـام و انقلاب

شکوهمنـد اسلامی ایران که قیامی بر ضدّ طاغوت و استکبـاردر جهـت برقـراری

احکام الهی بوده است، موضع نادرستی گرفته اند.

در پاسخ باید گفت که اجرای بسیاریی از احکام اسلامی مانند اقامه حدود وقصـاص 

و نیز جهاد با دشمنان و مبارزه فراگیر با فساد جز با تشکیل حکومت اسلامی ممکن

نیست، بنابراین جهاد با دشمنان برای برقراری  نظام اسلامی، کاری پسندیده و مورد

قبول است و نهی از قیام در بعضی از روایات به معنـای شرکت در قیـام های بـاطل

است که  انگیزه الهی ندارد یا قیام هایی که بدون توجه به شرایط و زمینـه های لازم 

انجام می گیرد ویا حرکت هایی که به عنوان قیام مهدوی شروع می گردد؛ نه اینکـه

هر انقلاب وحرکت ی که در مسیر اصلاح جامعه است ، مردود شمرده شود.*3

3 . یکی دیگر از برداشت های غلط در فرهنگ مهدویت، نشان دادن چهره خشونت

آمیز از امام مهدی(عج)است.

بر خلاف تصوّر بعضی افـراد که می انـدیشند امـام مهدی(عج) با شمشیر عـدالت،

دریایی از خون به راه می اندازد و بسیاری را از دم تیغ عبورمی دهد، امام عصر(عج) 

وظهر رافت ورحمت پروردگار است و مانند پیامبر بزرگوار اسلام(ص)ابتدا همگان را

با بیان روشن و دلایل آشکار به اسلام و قرآن می خواند و بیشتر مردم، دعـوت آن 

حضرت را پـاسخ می دهند و به او می پیوندند. بنابراین امـام (ع) تنها بـا مخالفان

سرسخت که آگاهانه ازپذیرفتن حق سر باز می زنند و جز زبان شمشیر نمی فهمند 

با سلاح بر خورد می کند.

استعجال ظهور

یکی دیگـر از آسیـب های جـدّی در فرهنگ مهـدویت ، استعجـال ظهـور است .

استعجال به معنی عجله کـردن و خواستن چیزی قبل از رسیدن وقـت آن و تحقّق 

زمینه های لازم و آرامش خـود را از دست می دهند و بدون در نظر گـرفتن شرایط، 

خواهان تحقق پدیده ها هستند.

در فرهنگ ناب مهدویت و در برخورد با مساله انتظار، انسان  منتظـر، پیوستـه در

طلب ظهور است و با تمام وجود و اشتیاق، خواستار ظهـور است و برای تعجیل امر

فرج دعا می کند؛ ولی هرگز عجله نمی نماید و هر چه غیبت به درازا کشد و انتظار

طولانی شود، باز هم صبر و شکیبایی را از کف نمی دهد؛بلکه با وجود شوق فراوان

به ظهـور، در برا بر اراده پروردگـار و خواسـت او کمـال تسلیم را از خود نشـان 

می دهد و برای تحقّـق همه زمینـه های لازم برای ظهـورمی کـوشد و بردبـاری

 می کند.

عبدالرحمن بن کثیر گوید:

خدمت امام صادق(ع) نشسته بودیم که مهرم داخل شد وعـرض 

کرد:«قربانت گردم! به من خبر دهید این امـری که در انتظـارش 

هستیـم،کی واقع می شـود؟»امام فرمـود :«ای مهرم! دروغ گفتند 

وقت گذاران ، و هلاک شدند شتاب کنندگان، و نجـات یافتنــد

تسلیم شدگان»*4

نهی از عجله وشتـاب زدگی در امر ظهور به آن سبب اسـت که به دنبـال عجلـه، 

روحیه یاس و نومیدی در انسـانِ منتظـر، پیـدا می شـود، آرامش و صبـوری را از 

دست می دهد و حـالت تسلیـم او به حـالت گلـه منـدی وحالت شکـایت تبدیل

می شود و از تاخیر ظهور بی قرار می گردد. او این بیماری را به دیگران نیز سرایت 

می دهد و گاهی به سبب استعجال ظهور به حالت انکار وجود امام، گرفتار می شود.

گفتنی است که منشا استعجـال ظهور، آن است که نمی داند ظهور از سنّـت هـای

الهی است ومانند همه سنّت هـا باید پس از تحقق همه شرایط و زمینه هـا، انجـام 

گیرد.

تعیین زمان ظهور

از آسیب های فرهنگ مهدویت آن است که بعضی به دنبال تعیین زمان برای ظهور

هستند ؛ در حالی که زمان ظهور بر مردم مخفی است . در روایات پیشوایـان دینی

از تعییـن وقت برای ظهـور به شـدت نهـی شـده اسـت وقت گـذاران ، دروغ گو

شمرده شده اند

از امام باقر(ع) سوال شد:آیا بـرای ظهـور وقـت (معینی) است؟

حضرت فرمود:

آن ها که برای ظهور تعیین وقت می کنند ، دروغ می گوینـد .(و 

دو بار این جمله را تکرا کرد).*5

با این حال، بعضی آگاهانه یا ناآگاهانه برای ظهور تعیین وقت می کنند،که کمترین

اثر آن احساس یاس و نا امیدی برای کسانی است که این  وعـده های درو غین را 

باور کرده اند؛ ولی خلاف آن دیده اند.

بنـابراین  منتظران ِ واقعی بـاید خود را از دام شیّادان و نیز نـادانان حفظ کنند و 

درباره زمان ظهور، تنها منتظر اراده پروردگار باشند.

تطبیق علائم ظهور بر مصادیق خاص

در روایات فراوان، نشـانه هایی برای ظهور امـام مهدی(عج) بیان شده است؛ امـا

کیفیـت دقیق و خصوصیـات آن ها روشن نیست و این بستری برای تحلیل هـا و

تفسیر های شخصی واحتمالی شده است. هر از چند گاهی، بعضـی در پی تطبیـق 

علائم ظهور بر پدیده های موجود بر می آیند و بدین وسیله از نزدیکی ظهـور خبر

می دهند.

این جریان نیز از آسیب های فرهنگ مهدویت است که گاهی به یاس و نا امیدی از 

ظهور می انجامد؛ برای مثـال وقتی شخصیت سفیـانی به فردی خاصّ که  در فلان 

منطقه است تفسیر شود و درباره دجّـال، تحلیل هـای بی دلیل مطـرح گردد و به 

دنبال آن ، بشارت ظهور در زمانی بسیـار نزدیک، به همگان داده شود، امّـا از طی

شدنسالیانی ، امام(ع) ظهور نکند، عدّه ای به انحراف و اشتبـاه گرفتـار می شوند 

و در اعتقادات صحیح خود دچار تزلزل و تردید می گردند.

طرح مباحث غیر ضروری

در فرهنگ ناب مهدوی ، معارف فراوانی است که پرداختن به آن ها یک ضـرورت 

شمرده می شود و نقش اساسی در جهت آگاهـی بخشی به شیعیـان دارد و برای 

ترسیم نحوه عملکرد آن ها در زمان غیبت بسیار مهم است.

گاهی افراد ومجموعه ها در قالب گفتار و مقاله ها و نشریـات و حتی کنفـرانس ها

به بحث هایی روی می آورند که هیچ ضرورتی برای طرح آن ها احساس نمی شود

و بلکه گاهی سبب ایجاد شبهه ها و سوالات انحرافی در ذهن و اندیشه منتظـران

می گردد.

پرداختن به مباحثی از قبیل ازدواج حضرت یا وجود فرزند برای آن بزرگــوار و یا

محل زندگی آن حضرت ومانند آن از نمونه های بحث هـای غیر ضروری است که

بجاست جای خود رابه مباحث کاربردی و تـاثیر گذار بدهد؛ به همی دلیل گفت و

گو درباره شرایط وزمینه های ظهور نیز بر بحث علائم ظهــور مقدم است؛ زیــرا

آشنایی با شرایط ظهور، مشتاقان امام را به حرکت در راستای تحقق آن شرایـط

ترغیب می کند.

این نکته نیز مهـم اسـت که در طرح مباحـث مهدویت، جامـع نگری لازم است. 

مقصود این است که درهنگام گفت و گو دربـاره یـک موضـوع، مجموعه معـارف 

مهدویت مطالعه شوند. گاهی بعضی افراد با مطالعه برخی از روایات و بدون در نظر

گرفتن روایات دیگر، تحلیل های نادرستی از جریان مهـدویت بیـان می کننــد؛ 

برای مثال با ملاحظه روایاتی که از جنگ طولانی و خونریزی فراوان خبرداده است 

، چهره بسیار خشنی از امام غایب ترسیم می کنند و از روایات دیگر که جلوه های

محبت و مهربانی امام مهدی(عج) را بیان کرده و سیره و اخلاق او را همانند خلق و

خوی جدّ گرامی اش پیامبر مکرّم اسلام(ص) معرفی نموده است، غافل می ماننــد. 

بدیهی است که دقّت در هردو دسته روایات، این حقیقت را بیان می کند که برخورد

امام (ع) با همه انسان های حق طلب – چه رسد به شیعیان و دوستداران آن بزرگوار

– با دریایی از مهربانی و صفا و صمیمیت خواهد بود و شمشیر انتقام آن ذخیره الهی

تنها بر گرده ستمگران و پیروان آن ها فرود خواهد آمد. 

بنابراین گفت و گو درباره موضوع مهدویت صلاحیّت علمی کافی می خواهد وآن ها

که چنین صلاحیّتی ندارند نباید به این میدان وارد شوند و ورود آن ها به این عرصه 

می تواند آسیب های جبران ناپذیری به فرهنگ مهدویت وارد کند.

مدّعیان دروغین

یکی دیگر از آسیب های معارف مهدویت، ظهور مدّعیـان دروغین در این جریـان 

مقدّس است. در طول سالیان غیبت امام مهدی(عج) افرادی به دروغ ادعا کرده اند

که با آن حضرت، ارتباط خاص دارندیا از سوی آن بزرگوار ، به مقـام نیـابت خـاص 

رسیده اند.

امام رمان (عج) در آخرین نـامه خود به نـایب چهارم ، تصـریح 

فرموده اند:

تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت . کارهایت را سامان ده

و درباره جانشینی[پس] از خود ، به هیـچ کس وصـیّت نکـن که 

غیبـت کامل [=غیبت کبرا] فرا رسیده است... .و در آینده بعضـی 

از شیعیان من ادّعای مشاهده[ وارتباط با من] می کنند .آگاه باشید

که هرکـس قبـل از خـروج سفیـانی و صیحـه[آسمـانی]ادّعـای 

مشاهده کند ، دروغ گو است.*6

با این بیان روشن، هر شیعه آگاهی وظیفه دارد، مدّعیان ارتبـاط و نیـابت خاص را

تکذیب کند و راه نفوذ و سود جویی این فرصت طلبان و دنیا خواهان را ببندد.

بعضی ازاین دروغ گویان پا را فراتر نهاده و پس از ادّعای نیـابت، مدّعی مهـدویّت

شـده اند و در پی این ادّعـای بـاطل، مکتب و فرقه ای انحرفی را بنیان نهـاده اند 

و زمینه انحراف اعتقادی عدّه بسیاری را فراهم کرده اند*7 با مطالعه تاریخچـه این

 گروه ها روشن می شود که بسیاری از آن ها با پشتیبـانی و حمـایت استعمـار به

 وجود آمده و به حیات خود ادامه داده اند.

روشن است که شکل گیری فرقه ها و گروه های منحرف و پیوستن واعتمـاد کردن 

افراد به مدّعیان مهدویت یا نیابت ، در جهل ونادانی آن ها ریشه دارد. شوق فراوان

به دیـدار امـام (ع) بدون معرفت و آگـاهی کـافی به آن حضرت و غفلـت از وجود

شیّادان در این عرصه ، زمینه ساز ارتباط با مدّعیان دروغین می شود.

بنابراین شیعیـان منتظر باید با آگـاهی کـافی از معارف ناب مهدویت خود را از دام 

نیرنگ بازان حفظ کنند و بـا پیروی از علمـای متعهّد شیعه، در مسیر روشن مکتب، 

گام بر دارند.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1 صحیفه نور، ج20، ص196.

*2 همان.

*3برای اطلاع بیشتر درباره این موضوع ر.ک: دادگستر جهان، ص254 -300 .

*4 کافی ، ج1، باب کراهیه التوقیت، ح2، ص368 .

*5 الغیبة طوسی، ح411، ص426 .

*6 کمال الدین و تمام النعمة، ج2، باب45، ح45 ،ص294. توضیح اینکه مقصود از

      « مشاهده» همان نیابت است، نه صِرف دیدار؛ چنان که علامه مجلسـی(رحمه)

      فرموده است.

*7 یکی از فرقه های منحرف، فرقه بابیّت است که رهبر آن « علی محمد شیرازی»،

     ابتدا ادعای نیابت امام مهدی(ع) را مطرح کرد و پس از آن مدعی شد که همان 

      مهدی موعود است و در نهایت ادعای پیامبری هم کرد. این فرقه منحرف، زمینه

      شکل گیری فرقه ضالة بهائیت شد.