تفسیر -تاویل - تطبیق در قرآن

تفسیر - تاویل - تطبیق در قرآن

چند بحث آینده درباره آیاتی از قرآن مجید است که با استفاده از سخنان گهربار معصومین (ع) در مورد حضرت مهدی (عج) تفسیر، تاویل و یا تطبیق شده است.

ابتدا تعریف ومفهوم این سه واژه – به صورت مختصر – بیان می گردد:

1.تفسیر

«تفسیر» از واژه «فَسَرَ»، به معنای روشن کردن وآشکارساختن است و در«اصطلاح»عبارت است از:«زدودن ابهام از لفظ مشکل ودشوار که در انتقال معنای مورد نظر، نارسا و دچار اشکال است». ماده«فَسَرَ»، در باب «تفعیل »بیانگر مبالغه در دستیابی به معنا است. از این رو تفسیر، تنها کنار زدن نقاب از چهرۀ لفظ مشکل ونارسا نیست؛ بلکه شامل زدودن ابهام موجود در دلالت کلام،  نیز می شود.

تفسیر، در جایی است که گونه ای ابهام، در لفظ وجود دارد و این موجب  ابهام درمعنا و دلالت کلام می شود و برای زدودن آن ، کوشش فراوانی لازم است.1

از آنجایی که فهم پاره ای از آیات قرآن، بر عموم مردم پوشیده است ، ناگزیر نیازمند بیان و پرده برداری است  واین مهمّ بر عهده کسانی است که صلاحیت و توانایی چنین امری را دارند و مورد تایید خداوند متعال اند.

2 تاویل

تفسیر و تاویل، در گذشته دو لفظ مترادف بود؛ لذا طبری در تفسیر جامع البیان آن دو را به یک معنا گرفته و در موقع تفسیر آیات گفته است: « القول فی تاویل الایة». در اصطلاح متاخران، «تاویل» به معنای مغایر با تفسیر و شاید اخص از آن به کار رفته است.

تاویل از «اَول»، به معنای بازگشت به اصل است . تاویل یک چیز؛ یعنی، برگرداندن آن به مکان و مصدر اصلی خودش و تاویل لفظ متشابه؛ یعنی، توجیه ظاهر آن ، به طوری که به معنای واقعی و اصیل خودش باز گردد.2

این واژه در قرآن به سه معنا آمده است:

2-1. توجیه ظاهر لفظ یا عمل متشابه؛ به گونه ای صحیح که مورد قبول عقل و مطابق با نقل باشد.3

2-2. تعبیر خواب؛ تاویل به این معنا، هشت بار در سورۀ یوسف آمده است.

2-3. فرجام وحاصل کار؛بر این اساس تاویل یک موضوع؛ یعنی، آنچه که آن موضوع ، بدان منتهی می شود.4

2-4. که در قرآن نیامده ، ولی در کلام پیشینیان هست – عبارت است از: انتزاع مفهوم عام وگسترده ، از آیه ای که در مورد خاصی نازل شده است ...از تاویل به این معنا گاهی به «بطن»؛ یعنی، معنای ثانوی و پوشیده ای که از ظاهر آیه به دست نمی آید ، هم تعبیر شده است. در مقابل «ظَهر»؛ یعنی، معنای اولیه ای که ظاهر آیه بر حسب وضع و کاربرد، آن معنا را می فهماند.

این معنا دارای دامنه ای گسترده و ضامن عمومیت قرآن است و موجب می شود قرآن شامل تمام زمان ها و دوران ها باشد؛ زیرا اگر مفاهیم فراگیر ، برگرفته شده از موارد خاص، نباشد؛ بسیاری از آیات قرآن بی ثمر می شود و فایده ای جز ثواب تلاوت وترتیل آن نخواهند داشت.5

بی گمان در قرآن ، آیات متشابهی وجود دارد که باید تاویل گردد؛ ولی جز خداوند و راسخان درعلم ، کسی آن را نمی داند.6 تاویل دارای شرایط و ملاک هایی است که در کتاب های مربوط بیان شده است.

3.تطبیق

در آیات قرآن ، مطالب فراوانی به لفظ عام بیان شده است که هر زمان، بر عده ای قابل انطباق است. گاهی نیز لفظ آیه ای «خاص »است؛ ولی معنای آن «عمومیت» دارد وشامل کسانی نیز می شود که شبیه آن عمل از آن صادر شده است.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

1.ر.ک:محمد هادی معرفت ، تفسیر ومفسران، ج1، ص18.

2.همان، ص22و23.

3.آل عمران(3)،آیه7.

4.کهف(18)،آیه78.

5.محمد هادی معرفت،تفسیر ومفسران،ج1، ص25و26.

6.آل عمران(3)،آیه7.