منجی در یهود

منجی در یهود

انتظار ظهور مصلح جهانی ، امید به آینده روشن دنیاست. این امید وآرزو همیشه 

در فطرت الهی همۀ انسان ها وجود داشته اشت و بررسی ادیان الهی و نیز مکاتب

بشری نشان می دهد که پیروان مذاهب گونـاگون به ظهور موعود آسمـانی که در

موتون دینی به آن وعده داده شده ، ایمان داشته اند؛ بنابراین اعتقةـاد به منجی،

عقیده ای مشترک در میان مذاهب و ملل جهـان به شمـار می رود ؛ گرچه درباره

شخص موعـود و شخصیـت او و چگـونگی ظهـور وحـواد ث پـس از ظهـور آن،

دیدگاه های گوناگونی وجود دارد.

در این بحث ، ابتدا مسائل مربوط به منجی از دیدگاه ادیان بزرگ آسمانی، بررسی

وپس از آن، وجوه مشترک و نقاط اختلافی این باور بیان خواهد شد. گفتنی اسـت 

به دلیـل اینکه مهدویت ازدیدگـاه قرآن و روایـات اسلامی در بحث هـای قبل به

تفصیل مطرح شده است در اینجا بیشتر به بررسی موضوع منجی و موعود دردین 

یهود ومسیحیّت و آئین زرتشت می پردازیم.

آشنایی با یهودیّت

یهودیان از نژاد عبرانـی هستند. این نژاد با اعـراب، آشوریـان . چند قوم دیگـر 

خاورمیانه اصالتی مشترک دارند. برخی از دانشمندان معتقدند که نام «عبرانی»را

کنعانیـان پس از ورود حضرت ابراهیم(ع) به سرزمین کنعـان به او داده اند و این 

لقب در خاندان وی باقی مانده است.گفتنی است که عظمت حضرت ابراهیم خلیل

(ع) به حدّی است که وی همواره موجب نزاع یهودیـت، مسیحیت و اسلام  بـوده

است وهر یک ، آن حضرت را از خود می داند.

قرآن کریم می فرماید:

(مَا کَانَ اِبرَاهِیمُ یَهُودِیًّا وَ لَا نَصرَانِیًّا وَ لَکِن کَانَ 

حَنِیفًا مُّسلِمًا وَمَا کَانَ مِنَ المِشرِکِینَ)؛*1

ابراهیم ، نه یهودی بوده است و نه نصرانی ؛ بلکه او بر آیین اسلام 

بوده و از مشرکان نبوده.

نکته جالب ، اینکه «تورات » کتاب آسمـانی یهـود، درباره حضرت

 ابراهیم(ع) ونسب ونیای او و نیز همسران وفرزند انش و سفرهـای 

او به سرزمین کنعـان والخلیل، مطالب فراوانی گفته است ؛ ولـی به

دو حادثۀ مهم در زندگی آن حضرت یعنی جریان بت شکنی وپـس از

 آن به آتش افکندن وی به وسیله مشرکان و دیگری د استـان بنای 

کعبه مقدّس خانه خدا ، اشاره ای نکرده است.

یهودیـان خود را از نسل حضرت یعقوب ، نوه حضرت ابراهیـم (ع) می داننـد و افتخـار 

می کنند که فرزند جسمانی و روحانی حضرت ابراهیم (ع) هستند.

در تورات آمـده است که دوازده فرزنـد یعقوب (ع) در مصر د ر گذشتنـد و نسل 

ایشـان یعنی دوازده قبیله بنی اسرائیل به سبب پیشرفـت در علوم وفنون،  مورد 

حسادت مصریان قرار گرفتند و از سوی آنها به استضعاف کشیده شدند. طبق بیان

تورات ، خداوند به موسی(ع) وعده داد بنی اسرائیل را از دست مصریان نجات داده

، سرزمین کنعان وحدود آن را که اماکن پر برکتی بودند به ایشان عطا کند.*2

پس از خروج بنی اسرائیل از مصر، حضرت موسی(ع) به امر خدا به کوه طور رفت و

الواحی گرفت که فرمان های خداوند بر آن ها نقش بسته بود .

واز جمله آن دستورات این بود که:

برای خود خدایی جز من نگیرید و به بت سجده نکنید و پدر و 

مادر را احترام کنید.*3

همچنین از کارهایی چون قتل ، زنا، دزدی،شهادت دروغ و طمع ورزی به اموال و 

ناموس همسایه نهی کرده بود.

امّـا طبق نقل تورات به سبب تـاخیر موسی(ع) در بازگشت از طور، بنی اسرائیل 

گوساله پرستی کردند و بـا این کار، خدا را نـافرمـانی و رسولـش موسـی(ع) را

خشمگین کردند . موسی(ع) آن گوساله را سوزاند و خاکسترش را آب ریخت.

به هر حال موسی(ع) در صحرای سینا حکومتی بر پـا کرد و تـا آخر عمر،رهبری 

دینی و سیاسی قوم خود را بر عهده داشت و طبق گفته تورات در 120 سالگی در

حوالی بحرالمیت در گذشت.*4

پس از حضرت موسی (ع)یوشع بن نون(ع) به امر خدا، رهبر یهـود شد. پس از او 

مردان بزرگی در بنی اسرائیل رهبـری کردنـد که داوران بنـی اسرائیل نـامیـده

می شوند و تـاریخ ایشان در سفرِ داوران آمـده است. آخرین داور بنـی اسرائیل، 

حضرت سموئیل (ع) بود و چون یهود پـادشـاهی نداشتند از او خواستند رئیسی 

برایشان تعیین کند که آنها را در برابر هجوم همسـایگان مهـاجم بسیج کنـد. او 

جوانی به نام شاول (طالوت) را برگزید و او را با روغـن مسـح کـرد. این«مسـح»، 

پادشاه را حاکمی الهی می ساخت و اطاعت از مسیح(ماشِیَح) شرعاً بر همه  واجب

می شد.

به هر حال یهود به فرماندهی طالوت با فلسطینیان آن زمان جنگیدند وپیروز شدند

 و پس از آن حضرت داوود(ع) که از جنگاوران بنی اسرائیل بود جانشین طالوت شد

(حدود 1015ق.م)پس از داوود (ع)، فرزندش سلیمان (ع) به حکومت رسیدو باشکوه

ترین دوران بنی اسرائیل را به وجود آورد.

کتاب مقدّس یهود به « تورات » معروف است*5 این واژه عِبـری 

به معنای قانون و شریعـت است . تورات بخشی از « عهد عتیق »

است که نزد مسیحیان معتبر است. این کتاب سه بخش دارد؛

1 .بخش تاریخی ، 2 . حکمت، مناجات وشعر، 3 . پیشگویی های انبیا.

بخش تاریخی شامل هفـده کتـاب است که پنج کتـاب اول آن « تورات » نامیـده 

می شود که عبارتند از : سفرِ پیدایش ، سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعدادو سفـر

تثنیه. بخش پیش گویی ها ی انبیا نیز شامل هفده کتاب است؛ مانند کتاب اِشَعیـا،

 کتاب اِرمیا، کتاب دانیال، کتاب یونس.

علاوه بر تورات، کتابِ تَلمود نیز نزد یهود مهم است*6 البته به علـت بد گویی این 

کتاب از حضرت عیسی(ع) ، مسیحیـان هموازه با آن مخالفـت کرده اند و حتی در

دوره ای از تاریخ ، تلمود سوزی راه انداختند.

یهودیت تبلیغ ندارد ؛ زیرا یهودیان، دین خدا را نعمتی الهی می دانند که مخصوص

 نژاد بنی اسرائیل است؛با این حال اگر کسی یهودی شود، او را می پذیرند.در تلمود

توصیه شده است که هرگاه کسی خواست یهودی شود، باید ذلّت های این قوم را به 

او تفهیم کرد،تا اگر مرد این میدان نیست پا در آن نگذارد.*7یهودیان معمولاً مردم

را به صهیونیسم  دعوت می کنند.

منجی در یهود

یهودیان مانند دیگر پیروان ادیان الهی به موعود معتقد هستند و در کتـاب هـای

مقدس آنان به تکرار از آن، یاد شده است. پیـامبران یهود، بـارها از آینـده ای که 

دوران عظمـت یهـود اسـت سخـن گفتـه اند و محـور این آینده روشن ، ماشیح

(Mashiah)است که از سوی خدا مامور نجات بنی اسرائیل شده است . «ماشیح»

واژه ای عبری است که به معنای مسیح (مسح شده با روغن) است. از آنجا که کلمه

«مسیح» به حضرت عیسی (ع) اختصـاص یـافته است، دانشمندان برای اشـاره به 

موعود یهود، از واژه«مسیحا»استفاده می کنند.تعبیر «ماشیح» در«تلمود» به تکرار

آمده است؛ ولی در « عهد عتیق» تنها در کتاب دانیال*8به کار رفته است.

خاستگاه منجی باوری در یهود

ارکان اصلی یهود ، سه باور «یَهوه، قوم برگزیده و سرزمین مقدس» است و عقیده 

به منجی برخاسته از این اعتقادات یهود است.یهود خود را قوم برگزیده می دانند؛

زیرا معتقدند که «یَهوه» *9با پیامبران یهود پیمان بسته است که سرزمین مقدّس

را به آنان ببخشد . این سرزمین مقدس، «کنعان »اسـت که بعد اسرائیل نام گرفت 

موعود یهودیت همان کسی است که می آید و آن عهـد خدا و موسـی را محقّـق

می کند و آنان را به سرزمین مقدس می رساند.

سیر تاریخی منجی باوری در یهود

در دوره های اولیه تاریخ یهود و تا قبل از تاسیس نهاد پادشاهی و حکومت حضرت

 داوود(ع)، این خداست که بر اساس عهدی که با موسی 0ع) بسته است ، « منجـی

 بنی اسرائیل» است؛ ولی پس از به قدرت رسیـدن داوود (ع) به عنـوان پـادشـاه 

بنی اسرائیل و تایید او به وسیله «یهوه» جریان منجی در شکل مـاشیح که همـان 

مسیح منجی است شکل می گیرد و این مسحاست که با تـایید یهوه ، موظف است 

حـاکمیت قوم بنی اسرائیل را بر سـرزمیـن مقدس تداوم بخشد؛ بنـابراین، منجی،

 همان پادشاه حاکم و موجود است، نه کسی که خواهد آمد و نجات خواهد داد؛ ولی 

پس از پادشاهی سلیمان (ع) پسر داوود(ع) ، پادشاهی متحّد یهود به اختلاف گرایید

و از آن پس بنی اسرائیل از شوکت و عزّت خـود به زیر آمـد و پیوستـه درحسـرت

آینده ای آرمانی که با ظهور شاهـی از نسل داوود شکل می گیرد، نشست. این دوره

حدود دو قرن پیش از میلاد مسیح و ظهـور مسیحیت اسـت که بحث منجی موعود

آرمانی آشکارا مطرح می شود و دانیال نبـی(ع) به دنبـال رنج های پی در پی قـوم 

یهود ، پایان زجرها و آوارگی ها را به قوم یهود نوید می دهد و موضوع ظهور « نجات

بخش قوم خدا » در افکار یهود توسعه می یابد.*10

از آن زمان،یهودیان همواره در انتظار یک رهبر الهی فاتـح بوده انـد که اقتـدار و

 شکوه قوم خدا را به عصر درخشان داوود و سلیمان (ع) برگرداند . شخصیت مورد

انتظار یهود، «ماشیح» (مسیح، مسح شده) خوانـده می شد. ماشیـح – چنـان که 

گفتیم – لقب پادشـاهـان قدیم بنی اسرائیل بود زیرا مرسوم بود که پیامبـران در 

حضور جمع، اندکی  روغن بر سر آنان می مالیدندو بدین وسیله نوعی قداست برای

ایشان پدید می آمد.این لقب در زمان های بعد به پادشاه آرمانی یهود اطلاق شد.*11

مدعیان مسیحایی

شور و التهاب انتظار موعود همواره در تاریخ پر فراز و نشیب بوده است و یهودیان 

در سراسر تاریخ مهنت بار خود هر گونه خواری و شکنجـه را به این امیـد تحمـل 

کرده اند که روزی مسیحا(=ماشیح) بیاید و آنان را از گرداب ذلـت و درد رهـانده،

فرمانروای جهان کند.*12

این انتظار، چنان عمیق و ریشه دار بوده است که از روزگار باستان تا عصر حـاضر،

صدها نفر برخاسته و ادعای مسیحـا بودن کـرده اند و انـدک زمـانی سـاده دلان

بنی اسرائیل را مجذوب خود ساخته و بلاهای سنگینی برسر آن قوم آورده اند؛برای

مثـال چند قرن پس از میلاد، یک دلباختۀ پر شور به نـام موسی

در جزیره «کرت» بهپاخاسته، خود را مسیحا خوانده وتمام جوامع

یهود آن جزیره را که درآن زمـان مرکز یهودی مهمی بود مجذوب

خود کرد . او مـی گفت می خواهـم یک روز شمـا را از دریـای 

مدیترانه عبور داده، به فلسطین ببـرم و در آنجـا دولت مسیحـایی

 تشکیل دهم*13 یهودیان ، کسـب و کـار خود را رهـا کـرده، به 

موسای جدید دل بستند، تا آنان را به سرزمین موعود رهبری کند.

جالب اینکه آنها چنان به رسالت و قدرت او یقین داشتند که همه

اموال خود را به او تقدیـم کردنـد و مرد و زن و بچه، همگـی به 

دنبال او به جانب دریا رفتند.وی بر صخره ای که بر دریا مشـرف 

بود ایستاد و به مریدان خود فرمان دادکه خویش را به دریا افکنند

 و مطمئن باشند که دریا برای آنان شکافته خواهد شد؛ ولی نتیجه 

روشن بود ؛ مردم گرفتار امـواج  سهمگین دریا شـدنـد و گر چه 

عده ای توسط دریانوردان نجات یافتند ولی گروهی دیگـر غـرق

شدند.*14

مدعیان مسیحایی در قرن های متوالی مشکلات بزرگی برای یهودیان ایجاد کردند

و حتی بعضی از آن ها فرقه هایی پدید آوردند که تا زمان ما، باقی است؛ مانند فرقه

«دونمه» در ترکیه که از «شبتای صبی» نامدارترین مسیحای دروغین(1676-1626)

باقی مانده است.

در این میان حضرت عیسی بن مریم (ع) ظهور کرد وبا داشتن شخصیتی بس والا و 

روحی الهی،دین بزرگی را بنیاد نهاد وگروه بی شماری را به ملکوت آسمان رهنمون 

شد؛ ولیی بیشتر یهودیان او را رد کردند.

انتظارمسیحا درعصر حاضر

حدود صد سال پیش متفکران یهود گفتند قوم ما در طول قرن ها در انتظار مسیحا،

خواری ها را تحمل کرده است؛و صبر ما تمام شد.باید خود برای پایان دادن به وضع 

موجود برخیزیمو برای گرفتن فلسطین ( که در گذشته دور، پایگاه یهود بوده) اقدام

 کنیم. این گروه که بعدها به صهیونیست ها معروف شدند با مخالفت عموم یهودیان

مواجه شدند؛ زیرا طبق باور دینی یهود، فقط مسیحا می تواند به چنین کاری اقـدام

کند؛ ولی صهیونیست ها با صبر وحوصله و تبلیغـات فراوان و به این عن«وان که ما 

می خواهیم برای قیام مسیحـا پـایگاهی در فلسطین  ایجـاد کنیم، گروه هـایی از 

یهودیان را قانع کرده،به سرزمین های اشغالی کوچ دادندو مکتب صهیونیسم ودولت

غاصب اسرائیل را تشکیـل دادند. البته هنوز اقلّیتی از یهودیـان  بر اثر دلبستگـی

 شدید به امیدهای قدیم، تشکیل دولت صهیونیستی را مخـالـف آرمان مسیحـایی 

می دانند و پیوسته با آن مخالـفت می کنند و معتقدند که بـاید به سنّت انتظار ادامه 

داد؛ ولی بیشتر یهود، صهیونیسم را از جان ودل پذیرفته اند و آن را رهگشـای عصر

مسیحا می دانند.

گفتنی است که با وجود تشکیل دولت صهیونیستی، همچنان تاب وتب انتظار موعود 

در میان یهودیان وجود دارد وهمه آنان در انتظار مسیحـا به سر می برند. این  انتظار 

در میان افراطـی ترین گروه هـای ضد صهیونیست و نیز سر سخت ترین گروه های 

طرفدار آن به یک اندازه است . جالب اینکه صهیونیست های  اشغال گر فلسطینـی 

علاوه بر دعا های مسیحایی ک روزانه می خوانند  در پایان مراسـم سالگرد تاسیس

 رژیم اسرائیل(پنجم ماه اِبّار عِبری) این گونه دعا می کنند:

اراده خداوند ، خدای ما چنین باد که به لطف او شاهد سپیده دم آزادی باشیم و نفخ صور

مسیحا گوش ما را نوازش دهد.*15

ویژگی های منجی یهود

برای آشنایی بیشتر بـا منجی یهود منـاسب است دربـارۀ ویژگی های شخصـی و

 شخصیتی او بحث کنیم:

الف . ویژگی های شخصی

منجی یهود که به عنوان«ماشیح» معروف است در متون مقدس یهودی به نام های

مختلفی مطرح شده؛ ولی مهم این است که یهودیان معتقدندکه او یک انسان است

که از سوی خدا ماموریّت دارد و لقب او «فرزند داوود» است.

ب . ویژگی های شخصیتی

ماشیح گرچه در آغاز، عنوانی عام و غیر موعودی و غیر فرجام  شناختی بوده است؛

ولی در سنت یهود،به عنوان موعود نجات بخش و مرتبط با فرجام عالم شناخته شده

است . موعود یهودی ، موعود ی شخصی، اما نا معیّن است؛ یعنی معلوم نیست که در

کدام مصداق،تحقق خواهد یا فی؛ برخلاف موعود اسلامی که هم شخصی است و هم

معیّنو مصداق آن، مهدی فرزند حسن بن علی عسکری(ع) امام یازدهم است.

ماشیح منجی یهود، افزون بر قدرت اجرایی،جنبه روحانی نیز دارد،زیرا پس از اینکه

با روغن مقدس وبه دست نبی مسح شد ، حاکمیتی الهی می بـابد واطاعـت از او بر

همگان واجب است*16

بشارت مسیحای مووعود در کتب یهود

مسئله «انتظار مسیحا» که در تـاریخ کهن قوم یهـود ریشه دارد در کتـاب هـای

مقدس ایشان به شکل های مختلف بیان شده است . مهم ترین مژده ی مسیحایی

در کتاب اِشَعیای نبی آمده است:

نهالی از تنه یَسَی[پدر داوود] بیرون آمده،شاخه ایاز ریشه هایش

 خواهد شکفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت...خوشی 

او در ترس[از] خداوند خواهد بود... مسکینان را به عدالت،داوری

خواهد کرد وبه جهت مظلومان زمین، به راستی حکم خواهد نمود

گرگ با برّه سکونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهدخوابید

 ... و طفل شیرخواره برسوراخ مار، بازی خواهـد کرد*17...و در 

تمامی کوه مقدس من ضرر و فسادی نخواهند کرد؛ زیرا که جهان

 از معرفت خداوند پُر خواهـد بود ؛ مثـل آب هـایی که دریـا را

می پوشاند.*18

در زبور داوود نبی (ع) که تحت عنوان «مزامیر» در لابه لای عهد 

عتیق آمده است نیز بشارت های صریح وآشکاری درباره منجــی 

موعود آمده وپیروزی صالحان را بر تبهکاران عالم نوید داده است

 که دو نمونه آن ، چنین است:

زیرا که شرّیران*19 منقطع خواهند شدواما منتظران خداوند وارث 

زمین خواهند شد . هان! بعد از اندک زمانی شرّیر نخواهد بود ...

و امّا حلیمان ، وارث زمین خواهند شد ؛ زیرا که بازوان شــریر

 شکسته خواهد شد و اما صالحان را خداوند تایید می کند... .*20

در جایی دیگر تصویر روشنی از موعود منجی و برکات ظهور او

 را بیان کرده است:

...[منجی] قوم ها را به انصاف داوری خواهد کرد . آسمان، شادی

 کند و زمین ، مسرور گردد. دریا وپری آن غُرّش نمایند . صحرا 

وهر چه در آن است به وَجد آید.آن گاه تمام درختان جنگل ترنّم

خواهند نمـود به حضور خداوند ... زیـرا که برای داوری جهـان 

می آید...*21

گفتنی است که قرآن کریم با صراحت از وجود این بشارت ها در

زبور داوود خبر داده است:

(وَلَقَد کَتَبنا فِی الزَّبُورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ اَنّ الاَرضَ

یَرِثُها عِبادِی الصّالِحُون)؛*22

و هر آینه در زبور[داوود] نوشتیم پس از آنکه در ذکر[= تورات] 

بیان کردیم که: زمین را بندگان صالح ما به ارث خواهند برد.

چنانکه هویداست تعبیر قرآن از حکومت نیکان در آخرالزمان ( = وراثت صالحان)

 همان است که در بشارت های زبور عصر حاضر موجود است و این حقیقت روشن، 

بیان گر اصالت موعود باوری در ادیان الهی است.

آخرالزمان و جهان پیش از ظهور

از دیدگاه کتاب مقدس یهود، جهان پیش از ظهور، جهان ظلم وتباهی است وفساد

به شکل های مختلف در جامعه بشری رواج می یابد، چنانکه در متون اسلامی نیـز

آمده است که مهدی موعود، همان کسی است که زمین را پر از عدالت می کند پس

 از آن که از ظلم وجور آکنده است.

دانشمندان یهود به مردم یادآور می شدند که پیش از ظهـور ماشیـح، آشفتگـی و

فساد در جهان به نهایت خود رسید.برخی از نشانه ها در اخلاق انسان هاو برخی در

 طبیعت آشکار خواهد شد؛ مانند اینکه بی بندوباری افزایش خواهد یافت و روابـط 

خویشاوندی به سردی خواهد گرایید و بسیاری از مردم ، دچـار فقر و تنگـدستی

خواهند شد.*23

در تلمود آمده است:

جوانان به پیران بی احترامی کرده ، آنان راخجالت خواهند داد و

 پیران در جلوی جوانان به پا خواهند ایستاد.دختر با مادر،عروس

 با مادر شوهر مخالفت خواهد کرد و فرزند از پدر خود خجالت

 نخواهد کشید. محل تحصیل ومطالعه، به اماکن فساد تبدیل شده 

ودانش دبیران،فاسدخواهد شد و کسانی که از خطا کردن بترسند، 

منفور خواهند بود.*24

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1سوره آل عمران:67.

*2آشنایی با ادیان بزرگ، ص79.

*3سفرتثنیه،باب5.

*4جناب هارون نیز که وزیر موسی(ع) بود در همین مدت و پیش از حضرت موسی

 در گذشت.

*5 هنگام ارجاع متن به کتاب مقدس، ابتدا نام کتـاب و پس از آن شمـاره بـاب و

سرانجام ، شماره جمله مورد نظر آورده می شود؛ مثلاً می نویسند:پیدایش27:1یعنی

سفرِ پیدایش، باب1، فقرۀ27.

*6 تلمود که به «توراتشفاهی» معروف است گفته های حکیمانه دانشمندان یهود

 است. به عقیده آنان، این گفته ها نسل به نسل از زمان موسی(ع)برای یهود، باقی 

مانده و در تلمود جمع آوری و زیر بنای فکری و اعتقادی بنی اسرئیل شده است.

*7 ر.ک: گنجینه ای از تلمود، ص84.

*8ر.ک: کتاب دانیال9، 25-26.

*9 نام خاص خداوند در زبان عبری است.

*10گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، ص170—182.

*11همان،ص172.

*12 آشنایی با ادیان بزرگ، ص123.

*13 یعنی مشـابه کاری که حضرت موسی (ع) کرد و بنی اسرائیل را از رود نیل بـا

 مجزه عبور داد و آن ها را از فرعون و فرعونیان نجات بخشید.

*14 آشنایی با ادیان بزرگ، ص124و123،با اندکی تصرف.

*15 اقتباس از : آشنایی با ادیان بزرگ ، ص125و124.

*16 گونه شناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، ص218.

*17 بعضی معتقدند که در عصر ظهور، به سبب فرا گیر شدن عدالت، این امور نیز 

واقعاًرخ خواهد داد. برخی دیگر، این تعابیر را کنایه از شدت و فراوانی عدالت درآن

 زمان می دانند و برخی هم گرگ وبرّه و حیوانات دیگر را اشاره به انسان های شرور

و نجیب می دا نند. این سه نوع برداشت در ادیان مختلف ، رایج است.

*18اِشَعیا 11: 1-9.

*19شرّیر یعنی بسیار شرور و مردم آزار و نیز لقبی برای ابلیس است .

*20کتاب مزامیر، مزمور37، بندهای9و17-18.

*21 همان،مزمور96.بندهای10-13.گفتنی است که نویدهای منجی در زبور ، بسیار

 است و در بیش از 35 بخش از مزامیر 150گانه زبور آمده است.

*22سوره انبیاء:105.

*23 انتظارمسیحا در آیین یهود، ص62.

*24 تلمود بابلی، سنهدرین(بخشی از تلمود است) 97الف. 

ادعیه وزیارات مهدوی(2) - چگونه برای امام (عج) دعا کنیم؟

ادعیه وزیارات مهدوی(2)

چگونه برای امام (عج) دعا کنیم؟

اینکه انسان با کدام کلمات و واژگان و با چه ادبیات و محتوایی با خدای خود  نجـوا 

کند بسیـار مهم است و در تاثیر پذیری و بهره مندی از دعـا نقش فراوانـی دارد و 

بدون شک ، آدمی هر چه کامل تر و از نظر مقام روحانی، بلندتر باشد،  با پروردگـار 

عالم ارتباط بهتری برقرار میکند . زیرا شناخت انسـان کامل از خدا سبب می شـود 

که در دعا خدا را چنان که شایسته اوست توضیف وستایش کند ومعرفت او نسبـت 

به نیـازهـای انسـان،  مـوجب می شود که در دعـا عـالی ترین و ثمر بخش تریـن 

خواسته ها را از درگاه لطف و کرم او بخواهد؛ به همین دلیل دعـاها ومناجـات هـای

 معصو مان (ع) گنج گرانبها وبی پایانی است که در دسترس پیروان ایشان است.

دعا کردن برای امام مهدی(عج) گرچه با هر زبان وبیانی، یک فرصت بزرگ وتوفیـق

 ارزشمند است ؛ ولی آن گاه که از سوز و گداز بیـان معصوم برای نجوایِ بـا مهـدی

(عج) بهره بگیری به یقین، بهره هـای بی پـایـان معنوی می بری و نیـز از چشمـه 

جوشانِ معرفتِ ایشان، درهای مهدی شناسی در ابعادگوناگون به رویت باز می شود.

برکات ادعیه و زیارات ماثور

در کتاب های ادعیه ، دعا ها و زیارات فراوانی از معصومان (ع) نقل شد ه است که

انس و ارتباط با این متون آسمانی ، آثار و فوائد فراوانی خواهد داشت که بعضی از

آن ها را به اختصار بیان کرده و شواهدی از متون ادعیه در کنار آن ها می آوریم:

1 . آثار معرفتی

از آنجا که دعا های معصومان ع) از قلّه علم و معرفت الهی ایشان سرچشمه گرفته

و بر قلب طاهر و لسان صادق ایشان جـاری گشته است در جای جای آن عقـاید و

معارف حق بیان شده است که خوانندۀ دعا را از این جاری زلال ، سیراب می کند.

برخی از این معارف بلند عبارتند از:

الف مروری بر اعتقادات حق که هویت مکتبی ودینی ماست

مانند آنچه در زیارت آل یاسین آمده است؛اقرار به مبـدا ومعاد و

پیامبر (ص) وجانشینان برحق او:

اُشهِدُکَ یَا مَولَایَ انِّی اشهَدُ ان لَا الَهَ اِلَّا اللَّهُ وَحدَدَهُ

 لَا شَـرِیـکَ لَـهُ وَ انَّ مُحَمَّـداً عَبـدُهُ وَ رَسُولُهُ ... وَ

 اُشهِـدُکَ یَا مَولَایَ اَنَّ عَلیّاً امِیرَالمُومِنِینَ حُجَّتُـهُ  وَ

الحَسَـنَ حُجَّـتُهُ وَالحُسَــینَ حُجَّتُـهُ ... وَ اشهَـدُ انَّـکَ

 حُجَّـةُ اللَّهِ ... وَ انَّ رَجـعَـتَـکُم حَـقٌّ ... وَ اشهَـدُ انَّ

 النَّشرَحَق ... وَ الجَنَّةَ وَ النَّارَ حَقّ ؛

مولایم ! تورا گواه می گیرم که من شهادت می دهم معبـودی جز 

خداوند نیست؛ یگانه ایکه شریک ندارد . واینکه محمد (ص) بنده

وفرستاده اوست ...... وتو را گواه می گیــرم ای مــولای من! که

امیر المومنین علی حجت اوست ....... وشهادت می دهم که حسن

 (ع)و حسین حجت اویند ... وشهادت می دهم تو حجت خداوند

هستی ... ورجعت شما[وبازگشتتان به دنیا ] حق است ... وشهادت

می دهم پراکنده شدن مردم[از قبرها] حق است ...و بهشت وجهنم

حق است.

ب . مروری بر وظایف و تکالیف شیعیان نسبت به امام

در ضمن دعا ها ، معرفتی بیشتر و عمیق تردرباره وظایف ما در برابر امام، به دست

می آید که این معرفت، مقدمه عمل ورفتار مطلوب وحرکت در مسیر رضایت امـام 

خواهد بود .

در پایان دعای ندبه می گوییم:

وَ اجعَلنَا مَمَّن یَاخُذُ بِحُجزَتِهِم، وَ یَمکُثُ فِی ظِلِّهِم،

وَ اعِنَّا عَلَی تَادِیَةِ حُقُوقِهِ اِلَیهِ، وَالِاجتِهَادِ فِی طَاعَتِهِ

، وَ اجتِنَابِ مَعصِیَتِهِ، وَ امنُن عَلَینَا بِرِضَاه؛

وما را از کسـانی قرار بده که به دامان آنـان چنگ زده انـد و در 

سایه آنان زندگی می کنند.وما را یـاری کن در ادا کردن حقوقش 

به او،و کوشش کردن در اطاعت از او،و دوری کردن از نا فرمانی

او . و با خشنودی او برما منت بگذار.

این فرازها به روشنی، گویـای این حقیقت است که شیعه امــام منتظر، بیش از هر 

چیز باید در پی ادای حقوق امام و جلب رضای او باشد و بکـوشد که از مسیر اطاعت 

او به وادی نافرمانی امام،منحرف نشود و بلکه پیوسته به ولایت آن ها تمسک داشته

 باشد و در حزب آن ها به سر برد.

ج . شناساندن جایگاه الهی امام و اوصاف و مقامات او

این بخش در بسیاری از دعاها وزیاراتوجود دارد؛مانند فرازهای

 نخست زیارت آل یاسین و فراز هایی از دعای افتتاح:*1

اللَّهُمَّ اجعَلهُ الدَّاعِیَ اِلَی کِتَابِکَ وَ القَائِمَ بِدِینِک ...

اللَّهُمَّ اَظهِر بِهِ دِینَکَ وَ سُنَّةَ نَبِیِّکَ حَتَّی لَا یَستَخفِیَ

بِشَیءٍ مِنَ الحَقِّ مَخَافَةَ اَحَدٍ مِنَ الخَلق؛*2

خدایا ! او را فرا خواننده به سوی کتاب خود و برپا دارندۀ دینت

قرار ده ... خدایا ! به وسیلهاو دینت وسنّت پیامبرت را آشکـار و

غالب کن ، تا از بیم هیچ یک از مردمـان ، چیزی از حق، پنهـان

نماند.

و فراز هایی از دعای امام رضا (ع):

اللَّهُمَّ فَانَّا نَشهَدُ لَه...انّه الامام التقی الهَادِی المَهدِیُ

 الطَّاهِرُ النقی الوَفِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکِی؛*3

خدایا ما گواهی می دهیم که او امـام پرهیزکار،هدایــت کننده و

هدایت شدۀ خدا، پاکدامن و پـاکیزه ، وفـادار، راضی و بی گنـاه

است.

د. ترسیم معیار حق و باطل

در متون ادعیه و زیارات معصومان (ع) برای حق و باطل ، معیارهای روشنی بیــان 

شده است، تا سالک الی الله و پیرو مخلص اهل بیت (ع)در فتنه ها و آشوب ها، حق 

را گم نکرده و به وادی باطل سقوط نکند.

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

فَالحَقُ مَا رَضِیتُمُوهُ وَ البَاطِلُ مَا اَسخَطتمُوهُ وَ

المَعرُوفُ  مَا امَرتُم بِهِ وَ المُنکَرُ مَا نَهَیتُم عَنه؛

[اعتقاد دارم که] حق و درستی، همان چیزی است که شما از آن

راضی بـاشید وبـاطل ونـادرستی ، چیـزی است که شمـا از آن

ناخشنود باشید، وکار نیک، آن است که شما بدان دستورداده اید

و کار زشت، همان است که شما از آن باز داشته اید.

ه . ترسیمی از جهان پس از ظهور

بدون تردید، آگاهی از زیبایی های دوران ظهور مهدی(عج) شور و شوق منتظران را

 به ظهور، دو چندان می کند و ترسیم آن دوره در کلام معصومان (ع) در قالب دعا و

 زیارت اثر عمیقی بر دل های شیدا می گذارد.

در دعای افتتاح می خوانیم:

اللَّهُمَّ اِنَّا نَرغَبُ اِلَیــکَ فِی دَولَةٍ تُعِزُّ بِهَـا الاِسلَامَ وَ

اهلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ اهلَه.

خدایا ! ما به سوی تو مشتاقیم برای یافتن دولت کریمه آن حضرت

 که اسلام واسلامیان را عزیز و نیرومند کنی و نفـاق و منـافقان را 

خوار و ذلیل نمایی.

ودر دعای ندبه می خوانیم:

اَینَ  المُ نتَظَرُ لِاِقَامتِ وَ العِوَجِ، اَینَ المُرتَجَی لِاِ 

زَالَةِ الجَـورِ وَ العُـدوَانِ، اَینَ المُدَّ خَرُ لِتَجدِیدِ 

الفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ ... اَینَ المُوَمَّلُ لِاِحیَاءِ الکِتَابِ

 وَ حُدُودِهِ، اَینَ مُحیِی مَعَالِمِ الدِّینِ وَ اَهلِهِ ... اَینَ

 مُعِزُّ الاولِیَاءِ وَ مُذِلُّ الاَعدَاء اَینَ جَامِعُ الکَلِمَةِ

 عَلَی التَّقوَی؛

گجاست آن که انتظارش را می کشند که کج روی ها وانحرافات

را از بین ببرد؟ کاست کسی که برای براندازی ظلم و بیدادگری،

به او امید است؟ کجاست آن ذخیره الهی برای تازه کردن واجبات

 و سنت های الهی؟ کجاست آن که آرزو می رود بیاید وقرآن و 

حدودش را زنده کند؟ کجاست زنده کننده نشانه های دین واهل

 آن؟ ... کجاست آن که دوستانِ [خدا ] را عزیز نماید و دششمنان

را خوار وذلیـل ؟ کجـاست آن که اتحـاد کلمه بر اسـاس تقوا و 

پرهیزکاری فراهم آورد؟

2 . آثار عملی و رفتاری

محتووای عالی ومعانی بلندی که در ادعیه و زیاراتِ امام مهـدی(عج) آمـده اسـت 

می تواند آثار علمی فراوانی برای شیعه منتظر به همراه داشته باشد؛ به شرط اینکه

 در هنگام دعا و زیارت، حالت توج،ه و انس و ارتباط قلبی در او ایجاد شود و درباره

آنچه می گوید و زمزمه می کنـد بیندیشد و خلاصه اینـکه زبان و قلبش همـاهنگ

 باشد.

برخی از آثار ادعیه مهدوی در رفتار یاوران مهدی عبارتند از:

الف . بزرگ ترین وظیفه بندگان ، اطاعت از خدا و امام است و از نتایج دعا ، تقویت

روحیـه بندگی و عبودیت در برابر خــدا و اطاعت و تسلیم در مقابل امـام وحجـت 

خداست .

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

یَا مَولَایَ شَقِیَ مَن خَالَقَکُم وَ سَعِدَ مَن اطَاعَکُم ...

 وَ اَنَا وَلِیٌّ لَکَ بَرِیءٌ مِن عَدُوِّکَ... فَنَفسِی مُومِنَةٌ

بِاللَّهِ وَحدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِرَسُولِهِ وَ بِامِیرِالمُومِنِینَ

 وَ بِکُم یَا مَولَایَ اَوَّلِکُم  وَ آخِرِکُم وَ نُصرَتِی مُعَدَّةٌ

لَکُم وَ مَوَدَّتِی  خَالِصَةٌ لَکُم؛

ای مولای من! هر کس با شما مخالفت کند، بدبخت و هرکس از

 شما اطاعت نماید ، خوشبخت است ... ومن دوستدار تو هستم و

 از دشمنت بیزارم ... پس جان من به خدای یگانۀ بی شریک ایمان

 دارد ونیز به فرستاده اش پیامبر اسلام وبه امیرمومنان و به شمــا

 [ اهـل بیت] – ای مولای من – به اولین و آخرین شمـا. [ایمـان 

دارم] و یاری ام برای شما آماده است و دوستی و محبت من تنها

 برای شما است.

ب . در ادعیه مهدوی، اخلاق نیکو و فضائل به عنوان خواسته ها و نیازهای انسان مطرح

 شده است و انس با این دعاها سبب نزدیک شدن دعا کننده به این خوبی ها و تخلّق به

 اخلاق الهی می شود.

در دعای امام رضا (ع) آمده است:

اللَّهُمَّ اسلُک بِنَا عَلَی یَدَیهِ مِنهَاجَ الهُدَی وَ المَحَجَّةَ

العُظمَـی وَ الطَّرِیقَةَ الوُسطَـی  الَّتِـی یَرجِعُ اِلَیهَـا

 الغَالِی وَ یَلحَقُ بِهَا التَّالِی وَ قَوِّنَا عَلَی طَاعَـتِهِ وَ

 ثَبِّتنَا عَلَی مُشَایَعَتِهِ وَ امنُن عَلَینَا بِمُتَابَعَتِهِ وَاجعَلنَا

فِی حِزبِهِ القَوَّامِینَ بِامرِهِ الصَّابِرِینَ مَعَهُ الطَّالِبِینَ

 رِضَاکَ بِمُنَاصَحَتِهِ...وَ اَعِذنَا مِنَ السَّامَةِوَ الکَسَلِ

 وَ الفَترَة؛*4

خدایا! ما را به دست او بر طریق هدایت و بر راه روشن بزرگ و

راه میانه واعتدال، سالک گردان؛ راهـی که هر افراط گـر وپیشی

گیرنده و هر کوته نظر و عقـب مانده باید به آن باز گردد. ومـا را

براطاعتش قوی گـردان و بر پیروی اش ثابت قدم بدار و با نعمـت

دنباله روی از او بر ما منت گذار.و ما را در سپاه او قرار ده، آن ها

که اجرا کنندۀ فرمان اویند و در کنار او اهل استقامتند و ددر خیـر

خواهی برای او، رضای تو را می جویند ... ومـا را از خستگـی و

تنبلی و سستی [در اطاعتش] حفظ کن.

3 . آثار عاطفی وقلبی

از مهم ترین آثار ادعیه و زیارات مهدوی که به روشنی حس می شود و دعا کننده 

به شرط توجه وحضور قلبی، آن را با همه وجود لمس می کند ، آثار عاطفی و قلبی

است.

بعضی از مهم ترین این آثار عبارتند از :

الف . از رهگذر یاد محبوب، محبّت و علاقه قلبی به امام ، قوی تر می شود.

اللَّهُمَّ اَرِنِی الطَّلعَةش الرَّشِیدَةَ وَ الغُرَّةَ الحَمِیدَةَ وَ

اکحُل  نَاظِرِی بِنَظرَةٍ مِنِّی اِلَیه؛*5

خدایا! آن رخسار زیبای جذاب و روی نورانی دوست داشتنی را 

به من نشان بده و سُرمه دیده ام را نگاهی بر آن عزیز قرار ده.

بِابِی انتَ وَاُمِّی وَنَفسِی لَکَ الوِقَاءُ وَ الحِمَی....

 لَیتَ شِعرِی، اَینَ استَقَرَّت بِکَ النَّوَی ... عَزِیزٌ

 عَلَیَ ان ارَی الخَلقَ وَلَا تُرَی؛*6

پدر و مادرم فدای تو و جانم بلاگردان و سپر و حامی تو باشد !..

.. ای کاش می دانستم کجا اقامت گزیده ای !... برمن بسیار سخت

است که همه را می بینم وتو دیده نمی شوی.

ب . شوق به ظهور ، در دل و جان عاشق منتظر ، روز افزون می شود.

اللَّهسمّش اِنَّا نَرغَبُ اِلَیکَ فِی دَولَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا

 الاُسلَامَ وَ اَهلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ اهلَهُ وَ تَجعَلُنَا 

فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ اِلَی طَاعَتِکَ والقَادَةِ فِی سَبِیلِک؛*7

خدایا! ما به سوی تو مشتاقیم برای یافتن دوولت کریمه آن حضرت

که اسلام واسلامیان را عزیز ونیرومند کنی ونفاق و منافقان را خوار

وذلیل نمایی .و در آن حکومت و دولت ، ما را از کسانی قرار دهی

که مـردم را به فرمـان برداری از تو فرا بخوانیم و همـه را به راه تو 

رهبری کنیم.

مَتَی نَرِدُ مَنَاهِلَکَ الرَّوِیَّةَ فَنَروَی... مَتَی تَرَانَا وَ

نَرَاکَ وَ قَد نَشَرتَ لِوَاءَ النَّصرِ تُرَی ... اَتَر انا

نَحُفُّ بِکَ وَ انتَ تَوُمُّ المَلَا،وَ قَد مَلَاتَ الارضَ

عَدلاً؛*8

کی می شود که بر چشمه های سیراب کننده ات در آییم وسیراب

شویم؟ ...که رسد آن وقت که توما را ببینی و ما تورا ؛ در حـالی 

که پرچم نصر و پیروزی را گسترده باشی؟ آیا خواهی دید ما را که

بر گِرد تو حلقه زده باشیم و تو بر مردم امامت کنی، در حـالی که

زمین را پر از عدل وداد کرده ای؟

ج . با وجود همه فشارها و گرفتاری ها، نور امید را تقویت کرده، نا امیدی و یاس را از

 بین می برد؛زیرا دوستدار آن امام به نصرت خدا و ظهور امام وحکومـت او بر زمـین و

نابودی ظالمان دل بسته است و تحقق همه این ها را حتمی ونزدیک می بیند.

در دعای عهد می خوانیم:

اللَّهُمَّ اکشُف هَذِهِ الغُمَّةَ عَنِ هذه الاُمَّةِ بِحُضُورِهِ وَ

عَجِّل لَنَا ظُهُورَهُ اِنَّهُم یَرَونَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیبا؛

خدایا !این اندوه و افسردگی را با حضور آن عزیز پنهان شده، از

 این امت برطـرف کن ودر ظهـورش شتـاب کن؛ زیرا آنـان[ =

 دشمنان تو]زمان ظهور او را دور می پندارند و ما آن را نزدیـک

 می بینیم.

4. آثار اجتماعی

در پرتو دعا ها و مناجات های مهدوی، می توان به روابط اجتماعی بهتر دست یافت

شیعه منتظر با الهام گرفتن از کلمات معصومان(ع) وراهی که آن ها ترسیم کرده اند

و جامعه ای که مطلوب آن هاست خود را در برابر برادرانش منعهد می داند.

بعضی از آثار اجتماعی ادعیه از این قرارند:

الف . حسن همجواری و معاشرت نیکو با شیعیان را تقویت می نماید و فضائل انسانی 

را در ارتباط افراد با یکدیگر ترویج می کند.

در دعای ندبه می خوانیم ومی خواهیم:

اللهم... اعِنّا عَلی تَادِیَةِ حُقُوقِهِ اِلَیهِ، وَالاِجتِهادِ فی

طاعَتِهِ، وَاجتِنابِ مَعصِیَتِهِ، وَامنُن عَلَینا  بِرِضاهُ،

وَهَب لَنا رَافَتَهُ وَ رَحمَتَهُ، وَخَیرَهُ...وَاجعَل ارزاقَنا

 بِهِ مَبسُوطَةً، وَ هُمُومَنا بِهِ مَکفِیَّةً  وَ حَوائِجَنا  بِهِ

مَقضِیَّةً.

خدایا! ما را بر ادای حقوق امام به او،یاری فرما ودر تلاش در راه

 اطاعتش و دوری از نافرمانی اش کمک کن. وبر ما منت گذار به 

رضای او. و رافت و رحمت و دعا و خیر او را به ما ارزانی دار .

.. به[ برکت وجود] او روزی ما را وسعت بخش و اندوه های ما را

 بر طرف فرما و حاجات ما را برآورده ساز.

این گونه دعا نمودن و همه مومنین را در دعا شریک کردن ، حکایت از پیوند قلبی و

ارتباط تنگاتنگ روحی دارد. گویی  ما یک خانواده هستیم و در یک مسیـر روشن و 

به سوی یک مقصد عالی در حرکتیم؛ پس باید دست در دست هم و هماهنگ و یکدل

 و یک زبان باشیم. نیاز هر یک از مـا نیـاز دیگری واندوه هر کداممـان سبب انـدوه

 دیگری است؛ پس باید یار و مددکار و غمخوار یکدیگر باشیم.

ب .دعا کننده به سبب حوائجی که در دعـاها برای همه جامعه اسلامی و برادران شیعی 

می خواهد ، از خودخواهی و خودمحوری رها شده، با هم کیشان خود احساس یگانگی 

می کند و این، همان الگوی مطلوب و مدینه فاضله مهدوی است.

در فرازهای پایانی دعای افتتاح آمده است:

اللَّهُمَّ المُم بِهِ شَعَثَنَا ... وَ کَثِّر بِهِ قِلَّتَنَا وَ اعِزَّز بِهِ

ذِلَّتَنَا... وَ یَسِّر بِهِ عُسرَنَا.... وَاستَجِب  بِهِ دَعوَتَنَا

... وَبَلِّغنَا بِهِ مِنَ الدُِنیَا وَ الآخِرَةِ آمَالَنَا...وَ انصُرنَا

به عَلَی عَدُوِّکَ وَ عَدُوِّنَا؛

خدایا! پریشانی ما را به واسطه او جمع کن... وبه واسطه او تعداد

کم ما را بسیار گردان و ذلت ما را به سبب او به عزت تبدیل کن 

... ومشکلات ما را به[برکت وجود] او آسان گردان ...وبه واسطه او

دعاهای ما را مستجاب نما .... وبه واسطه او ما را به آرزوهایی که

 در دنبا و آخرت داریم برسـان ... وبه واسطه (ظهـور) او ما را بر 

دشمنان خودت ودشمنان ما پیروز گردان.

جمع بندی بحث

با توجه به آنچه بیان شد می توانیم درباره دعا وزیارت به نتایج زیر برسیم:

یک . دعا ها و زیارات مهدوی از مهم ترین منابع معرفتی است که می تواند سبب 

افزایش شناخت و تقویت ایمان ، در زمینه های گوناگونِ توحیدی و نبوت و امامت 

و به ویژه درباره امام مهدی(عج) باشد.

دو . برای بهره مندی بیشتر از متون ادعیه و زیارات باید ارتباطی پیوسته و اُنسی

مستمّر با این مجموعه ارزشمند داشته باشیم و بای فراگیری معارفِ عمیـق آن به 

آثار عالمان دین مراجعه کنیم.*9

سه .در هنگام دعا وزیارت ، بکوشیم که ارتباط قلبی پیدا کنیم یعنی با توجه کامل

و حضور قلب با خدای خود راز و نیـاز کنیم و بـا همه وجود به محضر امـام خویش

سلام وارادت و تجدید عهد و پیمان را اعلام کنیم که هر چه هست در همین دعا و

 زیارت با توجه و حضور قلب است.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1در بخش «سیمای حضرت مهدی«عج»در ادعیه» نمونه های فراوانی ذکر شد.

*2مفاتیح الجنان،بخش اعمال شب های ماه رمضان، ددعای افتتاح.

*3بحارالانوار، ج92، ص333،ح5.

*4جمال الاسبوع، ص307، صحیفه مهدیه، بخش6، دعای امام رضا(ع)،ص343.

*5دعای عهد.

*6دعای ندبه.

*7دعای افتتاح.

*8 دعای ندبه.

*9درباره ادعیه و زیارات مهدوی و شرح و توضیح آنها کتابهای خوبی از عالمـان 

دینی منتشر گردیده است ؛ مانند:« فروغ ولایت در دعای ندبه» و «معرفت حجت

خدا»(شرح دعای اللهم عرفنی نفسک...) نوشتـه آیت الله صـافی گلپـایگـانی  و 

« میثاق منتظران در شرح زیارات آل یاسین» نوشته سید مهدی حائری قزوینی.

ادعیه وزیارات مهدوی (2) - آثار دعا و زیارت

ادعیه وزیارات مهدوی (2)

آثار دعا و زیارت

در قرآن کریم و روایت معصومان (ع) آثار و برکات بسیاری برای دعا و مناجـات با 

خالق هستی بیان شده است.

امّا علاوه بر همه آن آثار و فواید در این بخش می خواهیم به ویژه آثار دعـا کردن

برای حجت زمان و قلب عالم امکان، حضرت مهدی صـاحب زمـان(عج) را بررسی 

کنیم؛ تا بدانیم آن شیعه منتظری که برای مولایش دعا می کند یا هر روز به محضر

آن عزیـز، عـرض سـلام و ادب و ارادت و اخلاص دارد از چه فضـائل و هـدایـایی

بهره مند می شود.

البتّه پاداش معنوی . اخروی دعا وزیارت برای امام مهدی(عج) را تنها خدای بزرگ 

می داند و اینجا تنها بعضی از آثار دنیایی را بیـان می گنیم که در زندگی مـا حسّ

می شود*1 و البتّه با سعادت ابدی، پیوندی روشن وآشکار دارد:

1 . مودّت اهل بیت و به ویژه محبت امام عصر(عج)

در جریان دعـا و زیـارت، بین دعـا کننده و کسی که برایش دعـا می کند، پیوند 

روحی عمیقی ایجاد می شود.

شیعه منتظر با دعا و زیارت، محبت و دوستی خود را به امام غایب اعلام می دارد و

در همـان حال، این پیوند را محکم تر و ریشه دار تر می کند. بنـابراین هم یکی از 

حقوق خود نسبت به امـام را ادا کرده است*2 و هم جرعه جرعه، شراب محبت اورا

نوشیده است. البته این هر دو، آثـار فراوان دنیـایی وآخرتی دارد که مجـالی برای

 بیان آن نیست.*3

2 . ذکر و شکر

بون شک ، نعمت وجود امام و برکات حضور او در عالم، از بزرگ ترین نعمت هـای 

خداوند مهربان است ودعا کردن برای آن حضرت  نوعی قدردانی از نعمت امـام و

شکرگزاری به درگاه اوست؛ چنان که غفلت ازدعا برای امام مهدی(عج) به گونه ای

ناسپاسی وکفران نعمت الهی است.

قرآن کریم می فرماید:

(وَامَّا بِنِعمَةِ  رَبِّکَ فَحَدِّث)؛*4

و نعمت های پروردگارت را بازگو کن.

یعنی خدا دوست دارد انسان نعمت های او را یاد کند، تا نعمت 

بودن آن ها را فراموش نکند و فرصت بهره مندی از آن ها را از

دست ندهد.

با این بیان دعا برای امام مهدی (عج) هم شکر خدا است و هم 

ذکر حضرت مهدی (عج) یعنی با توسل و دعا، رابطه ای پیوسته

با امام برقرار می کنی و یاد ونام او را همیشه و همه جا در قلب

و جانت زنده نگه می داری.

3 . نیکی به امام وسپاس از او

دعا وزیارت، علاوه بر اینکه تشکر از خداست ، تشکر از امام نیز هست؛ امامی که 

وجودش سراسر خیر و رحمت برای بندگان است وبا وجود همه بی مهرهایی که از

مردم می بیند به آن ها از پدر، مهربـان ترو از مادر، دلسوزتر است. هر نعمتـی به 

برکات وجود او به بندگان می رسد و هر بلایی به عنایت او از مردم دور می شود . 

به راستی چگونه می توان قطره ای از دریای لطف و کرم او را پاسخ گفت؟

امام سجاد (ع) می فرماید:

اما حق کسی که درباره ات نیکی نماید، آن است که او را سپاس

گویی و کار نیکش را بازگو نمایی وجایـگاهش را والا شماری و

با اخلاص ، بین خود وخدایت دعا کنی.*5

چه زیباست که با دعا برای مهدی (عج) در هر صبح وشام ، درِ

نیکی واحسانِ خود را به روی امام خویش باز کنیم و نَمی از یم

نیکی هایش را سپاس گوییم.

4 . عنایت امام برای دعا کننده

قرآن کریم می فرماید:*6

(وَ اِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِاحسَنَ مِنَها او رُدُّوهَا)؛

پس هر گاه به شما تحیّت گویند ، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا

[لااقلّ] به همان گونه پاسخ گویید.

تحیّت به معنای دعا برای حیات دیگران است؛ ولی معمولاً این 

کلمه هر نوع اظهار محبتی را که افراد در سخن یا عمل نسبـت 

به دیگری انجام می دهند، شامل می شود که روشن ترین نمونه

 آن، سلام کردن است.*7

بنابراین دعا کردن برای امام وسلام دادن به حضرتش، تحیّتی

است که به محضر نورانی اش تقدیم می شود وبه یقین، امـام 

طبق دستور قرآن، دعا کننده را بهتر از دعا و سلام او مشمول

عنایت و لطف خدا گونه خود قرار می دهد.

روایت شده است که روزی یکی از کنیزان ِ امـام حسین (ع)

شاخه گلی را به محضرآن حضرت تقدیم کرد.امام حسین(ع)

در برا بر این هدیه، آن کنیز را آزاد فرمـود . شخصی از روی 

تعجّب به امام گفت: « آیا در مقابل یک شاخه گل کم ارزش ،

 اورا آزاد می کنید؟» امام(ع) فرمود:« خداوند ما را این گونه

 تربیت کرده است » و سپس آیه فوق را تلاوت فرمود.*8

آری ؛ این چنیـن است. امـام در پاسخ گویی به لطف دیگـران، نه به هدیه و لطف

 ناقص افراد، بلکه به کرم و بزرگی خود نگاه می کند؛ بنـابراین همیشه آن هـا که 

تحیّتی - گرچه اندک – به محضر امامِ کریمان عـالم می فرستند از عطای شاهانه

او برخوردار می شوند.

مرحوم موسوی اصفهـانی که کتاب ارزشمنـد مکیـال المکارم را 

درباره فوائد دعا برای امام عصر تالیف کرده می نویسد:

دعا برترین نوع احسان و نیکـی است؛بنابراین هنگـامی که بنـده

 مومن، برای مولایش امام عصر(عج) خالصـانه دعـا کند، مولای

 بزرگوارش نیز در پاداش او دعایش خواهد کرد و دعای امـام ،

 کلید تمام خیرات و خوبی هاست. 

گواه این گفتار، حکایت زیر است:

به مردی به نام عبدالرحمن که از شیعیان ِ اصفهان بود گفتند :« به 

چه دلیل از بین تمام مردان ، امـام هادی(ع) را پیشوای خود قرار 

دادی؟» .گفت: از او چیزی دیدم که برایم واجـب شـده اورا امام 

خود بدانم. من مردی فقیر بودم؛ ولی انسانی پرجرات بودم، روزی

به همراه عده ای برای دادخواهی به قصر حکومتـی متوکل عباسی

(حاکم وقت) رفته بودم که حاکم دستور احضار امام هادی(ع) را 

صادر کرد. پرسیدم:« او کیست؟» گفتند:« از فرزندان علی(ع) است

 که شیعیان، او را پیشوای خود می داننـد و به یقین، متوکل قصد 

جـان او را کـرده است». با خود گفتم: « از این جـا نمی روم، تا 

ببینم چگونه مردی است».

پس از مدتی آن حضرت سوار بر اسب آمد ؛ در حالی که مـردم 

در سـمت راسـت و چـپ او صـف کشیـده بودند وبه او نگـاه 

می کردند. با دیدن او، محبت ودوستی اش در قلبم قرار گرفت و

در دل خود دعایش کردم تا خداوند ، او را از شرّ متوکل در اَمان

بدارد . آن بزرگوار، نگاهش را به یال اسب دوخته بود و از بیـن 

مردم حرکت می کرد وبه راست وچپ خود نگاه نمی کرد. مـن 

نیز پیوسته برای او دعا می کردم. وقتی خواست از کنار من عبور

کند، رو به من کرد و فرمود:« خداوند دعایت را اجابت فرمـاید،

عمرت را طولانی و دارایی و فرزندانت را بسیار گرداند».

من از شکوه و هیبت او به خود لرزیـدم و بین دوستـانم افتـادم. 

پرسیدند:« چه اتفاقی برایت افتاده است؟» گفتم:« خوبم»، ولی در

 مورد آن جریان چیزی به کسی نگفتم.

به اصفهان بازگشتم.به واسطه دعای آن بزرگوار، خداوند راه های

درآمد را به رویم گشود؛به گونه ای که درحال حاضر، هزار هزار

درهم ارزش خانه و اموال درون خـانه ام می بـاشد و بیـرون از 

منزلم نیز ثروت بسیـار دارم . ده فرزند نیز نصیبم شده و بیش از

هفتاد ساد از عمرم می گذرد.

من این مرد بزرگوار را به عنوان پپیشوای خود برگزیدم؛ زیـرا او

چیزی را که در خـاطرم گذاشـت، دانسـت و برایـم دعـا کرد و 

خداوند نیز دعایش را در حقّم مستجاب فرمود.*9

مرحوم موسوی اصفهانی پس از نقل این جریان می گوید:

ای خردمند!بادقت اندیشه کن و ببین چگونه مولای ما، امام هادی

(ع) پاداش دعا و احسان این مرد اصفهانی را داد؟با این که وقتی

آن شخص برای امام (ع) دعا کرد ، هنوز جز پیروانِ آن حـضرت

نبود . آیا با وجود این، می توانی در مورد امام عصر گمــان کنی 

که با اینکه تو از شیعیـان او هستی، او در برابر دعـای تو دعایت

 نکند ؟ نه به خدا! چنین نیست... .*10

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1 برای استفاده بیشتر ر.ک: مکیال المکارم،اثر مرحوم موسوی اصفهانی.

*2اشاره است به آیه شریف « قُل لَِا اسالُکُم عَلَیهِ اجراً اِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربَی»شوری :23؛

   بگو من از شما بر این[ رسالت ] هیچ مزدی جز مودت نزدیکانم نمی خواهم.

*3برای مطالعه آثار محبت اهل بیت (ع) ر .ک: اهل  البیت فی الکتاب و السنّة، محمدی

   ری شهری ، ص503-523.

*4سوره  ضحی: 11.

*5امالی صدوق، ص304،مجلس59.

*6سوره نساء:86.

*7تفسیر نمونه، ج4، ص42.

*8بحارالانوار، ج44،ص195.

*9 بحارالانوار، ج50، ص141.

*10مکیال المکارم، ج1، ص333.

ادعیه وزیارات مهدوی(1) -سیمای حضرت مهدی(عج) در اعیه وزیارات

 ادعیه وزیارات مهدوی(1)

سیمای حضرت مهدی(عج) در اعیه وزیارات

بدون شک ، دعا های رسیده از معصومان (ع) گنجینه بی پایان معارف وسرچشمه 

جوشانِ حکمت های ناب برای همه حق جویان و تشنگان معرفت و سعـادت است؛

زیرا آن بزرگواران قلّه باند ودریای بی کران علوم و حکمت هـای الهی و بـاب علم 

پیـامبر اکرم (ص) هستند. به راستی اگر اندیشه وسخن و مناجـات آ ن هـا به مـا 

نمی رسید، دست ما از بخش عمده ای از معارف آسمانی،کوتاه بود.*1

ائعیه وزیاراتمهدوی نیز در همان حال که مناجات با خدا وعـرض ارادت واخلاص به 

محضر ولی ّزمان وحجّت دوران است، سندی محکم برای شناخت بیشتر و عمیق تر

از شخصیّت امام عصر(عج) ومسائل مربوط به آن بزرگـوار – نظیر غیبـت، انتظار و 

ظهور – است.

در این بخش ، سیمای مهدی(عج) را در اینه دعا وزیارت بررسی می کنیم:

الف . ویژگی های شخصی حضرت مهدی(عج)

در بسیاری از ادعیه و زیارات ، امام مهدی(عج) به نام و نسب و تبـار معرفی شده

است؛ یعنی او فردی معین، زندهو شنـاخته شده است، نه آرمـانی که در آینـده، 

متولد شده وقیام خواهد کرد

برخی از این ویژگی ها عبارتند از:

1 . او، از نسل پاک پیـامبر اکرم (ص) و از فرزنـدان علی (ع) و

 فاطمه(ع) است.

در دعای ندبه می خوانیم:

اینَ ابنُ النَّبِیِ المُصطَفَی، وَ ابنُ عَلِیٍّ المُرتَضَی، وَ

 ابنُ خَدِیجَةَ الغَرَّاءِ،وَ ابنُ فَاطِمَةَ الکُبرَی؛

کجاست پسر پیامبـر برگزیده و پسر علیّ مرتضی و پسر خدیجـه،

 آن صاحب سیماس نورانی و پسر فاطمۀ کبری؟

2 . او، همنام رسول خدا (ص) و از عترت پاک او است.

در دعای عهد آمده است:

فَاظهِرِ اللَّهُمَ لَنَا وَلِیَّکَ وَ ابنَ بِنتِ نَبِیِّکَ المُسَمَّی

بِاسمِ رَسُولِک؛

خدایا!آشکار کن برای ما ولی خود و پسر دختر پیامبرت را؛ همان

که به نام پیامبرت نامیده شده.

در دعای ندبه نیز آمده است:

اینَ بَقِیَّةُ اللَّهِ الَّتِی لَا تَخلُو مِنَ العِترَةِ الهَادِیَة؛

کجـاست بقیة الله [= ذخیرۀ خدا] که از عتـرت هدایت گر، بیرون

 نیست؟

3 . او، فرزند حسن بن علی العسکری (ع) است.

رَضِیتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالاِسلَامِ دِیناً وَ بِالقُرآنِ کِتَاباً وَ

بِمُحَمَّدٍ نَبِیّاً وَ بِعَلِیٍّ وَلِیّاً وَ الحَسَنِ وَ الحُسَینِ .....

وَ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ وَ الحُجَّةِ بنِ الحَسَنِ ائِمَّةً؛*2

خدای را به پروردگاری پسندیدم و اسـلام را به عنـوان دین خود 

پذیرفتم و راضی شدم به اینکه محمد(ص) پیامبر وعلی(ع) امـامم

باشد وحسن وحسین ..... وامام حسن بن علی وحجت بن الحسـن

(ع) امامان من باشند.

ب . ویژگی های شخصیتی حضرت مهدی (عج)

به راستی مهدی (عج) چه جایگاهی در عالم دارد؟ مقـامـات وشئون او کدامنـد و 

صاحب چه اوصـاف و ویژگی هـایی است؟ پاسخ  به این پرسش هـا چهرۀ روشن و

شفـافی از موعود قرآن را آشکار می کندو چنین معرفتی سبب انس وعلاقه بیشتر

و نیز اطاعت وتسلیم در برابر آن حجّت الهی است.

در ادعیه و زیـارات مهدوی، آن بزرگوار بـا لقب هـا و اوصـاف و مقامات گوناگونی 

معرفی شده است که بخشی از آن ها را می آوریم:

1 .القاب امام عصر(عج)

در ادعیه مهدوی ، آن بزرگوار با لقب هایی مانند مهدی، هادی، قائم، عدل منتظَر، 

صاحب الزمان، منصور، مضطّر، حجة الله و بقیة الله*3 معرفی شده است.

در دعای افتتاح*4 می خوانیم:

اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ امرِکَ القَـائِمِ المُوَمَّـلِ وَ 

العَدلِ المُنتَظَر ....؛

خدایا ! بر ولی امرت درود فرست؛ همان قیام کنندۀ مورد آرزو و

عدالت ِ مورد انتظار.

در زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا بَقِیَّةَ اللَّهِ فِی ارضِه؛

سلام بر تو ای باقی مانده، [حجت های] خدا در زمین؛

2 . اوصاف امام عصر(عج)

در ادعیه مهدوی،آن حضرت با صفاتی معرفی شده است که هر یک ازآن ها معرّف

شخصیت آن عزیز است و موجب تقویت اعتقاد به او و اونس و ارتباط بیشتر با آن 

بزرگوار می شود.

برخی از اوصاف آن حضرت عبارتند از:

«العَلَم المَنصُوب»

به معنای پرچم بر افراشته ؛ زیرا وجود شریفش پرچم هدایتی

 است که حق طلبان را به حقیقت راهنمـایی می کند و بـدون 

هدایت او، انسـان ها درفتنـه ها و انحـراف های دوران غیبت 

گرفتار می شوند.

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ ایُّهَا ....العَلَمُ المَنصُوب.

********

«سَفینَةُ النَّجاة»

به معنای کشتی نجات ؛ زیرا که هر کس به امامت آن عزیز ریا،

 اعتقاد داشته و ملتزم به اطاعت از او باشد ، اهل نجات خواهد 

بود و راهی جز این راه وجود ندارد.

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی خَلِیفَتِکَ فِی بِلَادِکَ .... سَفِینَةِ 

النَّجَاةِ وَ عَلَمِ الهُدَی؛*5

خدایا ! بر خلیفه ات در همه شهرها ، درود فرست .... که کشتی

نجات و پرچم هدایت است.

نکته جالب ، اینکه این لقب درباره امام حسین (ع) نیز آمده

است؛ آنجا که پیامبر اکرم(ص) می فرماید:

ان الحسین مصباح هدیً وسفینة نجاة؛*6

به راستی که حسین چراغ هدایت وکشتی نجات است.

*********

«وارث علوم النبین»

به معنای میراث برِ دانش های پیامبران؛ زیرا امام مهدی(عج)

 آخرین حجت الهی و عصاره تمام انبیا و اولیا  است و مطابق

روایات آنچه از علوم الهی بر پیامبران خدا نازل شــده است،

 همه اش نزد مهدی(عج) جمع گردیده است.*7

در زیارت سرداب مقدس خطاب به امام عصر (عج) آمده است :

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا وَارِثَ عُلُومِ النَُبِیِّین

ودر زیارت آل یاسیـن ، علـم ودانـش آن حضـرت این چنیـن 

توصیف شده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ ایُّهَا ....العِلمُ المَصبُوب؛

سلام بر تو ای دانش ریزان و فراگیر!

و درجای دیگر آن حضرت به عبـارتِ«عَیبَةَ عِلمِه» معـرفی شـده 

است که به معنای مخزن علم خداست.*8

*************

«معصوم ومنزّه از هر عیب»

وجود شریف حضرت مهدی (عج) از هر گناه وآلودگی، پاک و

از هر گونه پلیدی، دور است؛زیرا او حجـت برگزیـده خـدا و

راهبر و راهنمای همه مردمان است.

در دعای امام رضا(ع) آمده است:

عَصَمتَهُ مِنَ الذُّنُوبِ وَ بَرَّاتَهُ مِنَ العُیُوبِ وَ طَهَّرتَه

مِنَ الرِّجسِ وَ سَلَّمتَهُ مِنَ الدَّنَس؛*9

[خدایا!] او را از گنا هان حفظ کردی و از هر عیبی پیراستی و از

هر پلیدی پاک فرمودی و از هر نا پاکی ایمن ساختی.

************

«مفزع و پناهگاه مردمان»

امام مهدی(عج) ملجا و پناهگاه همه مردم و به ویژه شیعیـان 

است که در سختی ها و بلاها بهترین دستگیر و مهـم ترین و 

مطمئن ترین تکیه گاه است .

در دعای عهد آمده است:

وَ اجعَلهُ اللَّهُمَّ مَفزَعاً لِمَظلُـومِ عِبَادِکَ وَ نَاصِـراً

 لِمَن لَا یَجِدُ لَهُ نَاصِراً غَیرَک؛

خداوندا! او را فریادرس بندگان مظلومت قرار بده ویاور آنان که 

جز تو یاری ندارند.

ودر دعای ندبه می گوییم :

اللَّهُمَّ وَ نَحنُ عَبِیدُکَ التَّائِقُونَ اِلَی وَلِیِّکَ المُذَکِّرِ

بِکَ و بِنَبِیّکَ خَلَقتَهُ لَنَـا عِصمَةً وَ مَلَاذاً، وَ اقَمتَهُ 

لَنَا قِوَاماً وَ مَعَاذا؛

خدایا ما بندگان توایم که مشتاق ولیّ توهستیم که ما را به یاد تو

و پیامبرت می آورد. تو او را برای عصمت ونگهداری و پناه دین

و ایمان ما آفریدی و او را برای ما پشتیبان و پناهگاه قرار دادی.

3. مقامات و شئون امام مهدی(عج)

سیر و مطالعه ادعیه مهدوی، سیمایی از مقامات آن حضرت را بیان می کند و باب 

معرفتی را به روی معتقدان به آن حضــرت می گشـاید که برخی از آن هــا را

 می آوریم:

الف . خلیفة الله، حجة الله

در فراز های زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا خَلِیفَةَ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ، السَّلَامُ

 عَلَیکَ یَا جُجَّةَ اللَّهِ ئَ دَلِیلَ اِرَادَتِه؛

سلام بر تو ای خلیفه خدا ویاری گر حق او!سلام بر تو ای حجت

 الهی و راهنمــای اراده او! 

روشن است که جایگاه خلیفة اللهی وحجت خدا بودن، از عالی ترین منازلی است

 که خداوند برای امام مهدی(عج) مقرر فرموده است و او در این جایگاه در زمـانه

خود، بی نظیر ویگانه است.

ب . باب الله، سبیل الله

در زیارت آل یاسین می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ یا باب الله؛

سلام بر تو ای درگاه خدا.

ودر زیارت صاحب الامر می خوانیم:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا سَبِیلَ اللَّهِ الَّـذِی مَن سَلَـکَ

 غَیرَهُ هَلَک؛

سلام برتو ای راه خدا که هر کس جز آن راه را برود، هلاک شده

 است.

تعبیر « باب خدا » گویای این حقیقت است که هر کس بخواهد به خدا برسـد و امر 

او را اطاعت کرده،رضایت او را به دست آورد، باید از مسیر اعتقاد به مهدی و امامت

او و فرمانبرداری کامل از او به این هدف دست یابد، چنانکه عبــارت « سبیل الله» 

همین امر را می رساند که تنها رسیدن به خدا وقرب او ، ایمان و اعتقاد و اطاعت از

ولی خدا یعنی امام عصر(عج) است. این مرتبه بزرگ نیز از منازل و مقامات ویژه ی

امام عصر(عج) است.

ج . میثاق الل، وعد الله 

در زیارت آل یاسین آمده است:

السَّلَامُ عَلَیکَ یَا مِیثَاقَ اللَّهِ الَّذِی اخَذَهُ وَ وَکَّدَهُ،

 السَّلَامُ عَلَیکَ یَا وَعدَ اللَّهِ الَّذِی ضَمِنَه؛

سلام بر تو ای عهد و پیمان الهی که خداوند، آن را از خلق گرفته

و محکم گردانیده است! سلام بر تو ای وعده خدا که خـود آن را

ضمانت فرموده است!

عبارت «میثاق الله» یعنی مهدی(عج) مظهرتامّ و تمام عهدوپیمانی است که خداوند

 از بندگان گرفته است وتعهّد مردم نسبت به مهدی(عج) به منزله پای بندی ایشان

 به همه دین و شریعت الهی است؛ چنانکه وانهادن او و جدایی از او به منـزله زیر پا 

گذاشتن همه عهد و پیمان های خداست.

عبارت« وعدالله » نیز به این معناست که مهدی (عج) مصداق روشن وعده ی خدا در

قرآن مبنی بر حاکمیت صالحان و فراگیری ارزش ها و خوبی ها بر گستره زمین است.

او همان موعود بزرگ الهی است که ظهورش تحقق بخش آرمان تمام انبیـا و اولیـا و 

احیا کننده شریعت و کتاب آسمانی است. آری؛ او وعده تضمین شده خدا و مـوعـود

حتمی همه کتب آسمانی است که هیچ چیز مانع از ظهورش نخواهد شد.

د . عین الله الّناظره

در دعایی که از امام رضا (ع) نقل شده آمده است: 

وَ عَینِکَ النَّاظِرَةِ عَلَی بَرِیَّتِکَ وَ شَاهِـدِکَ عَلَی

 عِبَادِک؛*10

او که چشم بینای توست بر آفریده هایت و شاهد وگواه توست 

بر بندگانت .

نیز در صلوات ضرّاب اصفهانی آمده است:

اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَی وَلِیِّکَ...وَ خَلِیفَتِکَ فِی ارضِکَ

، وَ شَاهِدِکَ عَلَی عِبَادِکَ؛

خدایـا! درود فرست بر ولیّت ... و خلیفه ات در زمین و شاهد و

گواه تو بر بندگانت.

این عبارات، بیانگر این است که امام مهدی(عج) به عنوان حجت و نماینــده خدا، 

دیده بان خدا نیز هست و اعمال مردم در پنهان و آشکار، بر او پوشیـده نــیست؛

بلکه او شاهد وناظر بر تمام اعمال است. باور این حقیقت به تربیت نفس وتهـذیب

وپاکی مردم، بسیار کمک می کند.

در سخنی از امام مهدی (عج) آمده است که فرمود:

فَاِنَّا نُحِیطُ عِلماً بِانبَائِکُم وَ لَا یَعزُبُ عَنَّا شَیءٌ مِن

اخبَارِکُم؛*11

علم ما احاطه دارد به احوال شما و هیچ چیز از اخبار شمـا بر ما 

پوشیده و پنهان نیست.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1 کتاب گران سنگ صحیفه سجادیّه نمونه روشن این ادّعاست که به اعتراف

   همگان ، مجموعه ای بی نظیر و تحسین بر انگیز است.

*2 من لا یحضره الفقیه ، ج1 ، ص327؛ مفاتیح الجنان ، تعقیبات مشترکه بعد از 

   هر نماز.

*3 القاب «مهدی»،«حجة الله»،«صاحب الزّمان»،«هادی» در دعای استغاثه به امام

   زمان (عج) و القاب«منصور»و«مضطّر»در دعای ندبه آمده است.

*4 این دعا در شب های ماه رمضان خوانده می شود و در بخش اعمال شب های 

  ماه رمضان در کتاب مفاتیح الجنان آمده است.

*5 دعای بعد از زیارت آل یاسین.

*6بحارالانوار، ج36، ص204، ح7.

*7 البلد الامین، ص284.

*8 معانی الاخبار، ص35.

*9جمال الاسبوع، ص506، صحیفه مهدیّه، بخش ششم، ص343.

*10 صحیفه مهدیّه، بخش4، ص267.

*11احتجاج طبرسی، ج2 ، ص497.

ادعیه وزیارات مهدوی(1)- سیری در ادعیه وزیارات مهدوی

 ادعیه وزیارات مهدوی(1)

«دعا» به معنای خواندن و مناجات با خدا ، از مهم ترین عبادات است که در قرآن 

کریم و روایات معصومان (ع) جایگاه بسیار والایی دارد.

قرآن کریم می فرماید:

(قُل ما یَعبَوُا بِکُم رَبّی لَو لا دُعاوُکُم)؛*1

بگو: اگر دعایتان نباشد ، پروردگارم به شما توجهی نمی کند.

و پیامبرخدا (ص) فرموده است :

الدُّعَاءُ مُخُّ العِبَادَة؛*2

دعا مغز عبادت است.

اهمیت دعا به دلیل ارتباط معنوی و روحانی ای است که در قالب راز ونیاز با خالق و

پروردگار عالم به دست می آید. به عبارت دیگر، آدمی در حال دعـا از همه چیـز و 

همه کس منقطع وبه عالم غیب و ملکوت متصل می شود و رحمت وفیـض بی کران 

الهی را برای خود جلب می کند و این فرصتی بی نظیر و دستـاوردی بی بدیل است 

که در بحران ها و طوفان ها بهترین پناهگاه بندگان خداست.

دوره غیبت نیز دوره فتنه ها ودوره خطرها وانحراف هاست . پیروان امام غایب باید

در تمام فراز و نشیب عصر غیبت، نگهبان عقاید خود باشند و هم مراقب رفتارهای

خود که مبادا از چارچوب پیروی از امام، بیرون رونـد و گرفتـاردام های شیاطیـن

شوند یکی از مهم ترین وسائل  و دستاویزها ، دُعا وارتباط با خدا و نیـز ارتبـاط با 

امام است تا اینکه او را از یاد نبرید و در قالب ذکر و دعا و زیارات با او پیوند داشته

باشند .

امام صادق (ع) فرمود:

«سَتُصِیبُکُم شُبهَةٌ فَتَبقَونَ بِلَا عَلَمٍ یُـرَی وَ لَا

 اِمَامِ هُدًی لَا یَنجُو مِنهَـا اِلَّا مَن دَعَـا بِدُعَـاءِ

 الغَرِیقِ».

قُلتُ وَ «کَیفَ دُعَاءُ الغَرِیقِ؟» قَالَ:« تَقُولُ : یَا

 اللَهُ یَا رَحمَانُ یَا رَحِیمُ یَا مُقَلِّبَ القُلُوبِ ثَبِّت

 قَلبِی عَلَی دِینِک»؛*3

«شبهه ای به شمـا خواهد رسید و شمـا بدون راهنمـا و امـامی

هدایت کننده باقی خواهید مـاند از آن شبهه، کسی نجـات پیدا

نمی کند، مگر آن کس کع با «دعای غریق» خـدا را بخـوانـد ». 

راوی گوید: «دعـای غریق چگـونه است ؟» امـام می فرمـاید : 

«می خوانی: ای خدا ای مهربان ! ای بخشنده! ای دگرگون کننده

قلب ها! قلب مرا بر دین خود [وپیروی از آن ] ثابت بدار».

در این دعا تاکید شده است که در زمان غیبت آن امامی که پرچم هدایت است باید

برای ثبات قدم واستواری بر دین خدا، دعا کنیم واین ، نشانگر جایگاه مهم دعاست.

امام عسکری (ع) فرمود:

وَ اللَّهِ لَیَغِیبَنَّ غَیبَةً لَا یَنجُو فِیهَا مِنَ التَّهلُکَةِ اِلَّا

مَن یُثَبِّتُهُ اللَّهُ عَلَی القَولِ بِاِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ

 بِتَعجِیلِ فَرَجِه؛*4

او غیبتی طولانی خواهد داشت که در آن [غیبت]هیچ کس نجات

نمی یابد ، مگر کسی که خدای تعالی اورا در اعتقـاد به امامـت 

ثابت بدارد و در دعا  به تعجیل فرج، موفّق سارد.

البته از زاویه دیگر ، دعا کردن برای امام عصر (عج) یک وظیفه مهم برای منتظران 

آن حضرت است که مورد عنایت ویژه امامان (ع) بوده است.

در روایات آمده است که حضرت امـام رضـا (ع) به دعـا کردن 

برای صاحب الامر (عج) امر می کرد و می فرمود: این گونه برای

 او دعا کنید:

اللَّهُمَّ  ادفَع عَن وَلِیِّـکَ وَ خَلِیفَتِکَ وَ حُجَّتِـکَ

عَلَی خَلقِـکَ ...... وَ احفَظهُ مِن بَینِ یَدَیهِ وَ مِن

خَلفِهِ وَ عَن یَمِینِهِ وَ عَن شِمَـالِهِ وَ مِن فَوقِـهِ وِ 

مِن تَحتِه..... ایِّدهُ بِنَصرِکَ العَزِیزِ وَ ایِّدهُ بِجُندِکَ

 الغَـالِبِ ......وَ وَاالِ مَن والاهُ وَ عَـادِ مَن عَـادَاهُ

...... ؛*5

خدایا ![هر بلایی را ] دور کن از ولیّت و خلیفه ات و حجّت خود

بر بندگانت .... و او را از پیش رو و از پشت سر و از راست وچپ

و از بالا و پایین، حفظ فرما....و او را به نصـرت غالب خود، یاری

کن وبه لشکر پیـروز خود تاییـد فرمـا .... ودوست دار هرکس که 

دوستش دارد و دوشن دار هر که با او دشمنی ورزد....  .

بنابر این دعا کردن و ارتباط معنوی و روحانی با امام غایب ، یکی از اصول رفتـاری

 شیعه  در عصر  غیبت است که آثار و فواید فراوانی دارد.

سیری در ادعیه وزیارات مهدوی

قبل از بحث و بررسی درباره متون ادعیه و زیارات مهدوی ، مناسب است نگاهـی 

کلّی به این موضوع بیفکنیم:

1 . در این بحث ، مقصود ، بررسی دعااها و نیز زیارات مهدوی است . دُعا به معنای 

خواندن خدا ودر خواست از اوست و زیارت یعنی سلام دادن به امام و عرض ارادت 

و اخلاص به محضر او.

برای مثال در دعای سلامتی حضرت، روی سخن و مناجات با خدای مهربان است  و

 از او می خواهیم که برای اماام عزیز ما نگهبان ودیده بان  و راهنما و یاور باشد؛*6

ولی در زیارت آل یاسین که با امام زمان (عج) سخن می گوییـم آن حضـرت را بـا

اوصاف و ویژگی های فراوانش مورد خطاب قرار داده،در هر فراز به محضر نورانی اش

 سلامی تقدیم می کنیم و محبت و ارادت خود را اعلام می نماییم .

2 . دعا ها و زیارات مهدوی دو بخش است:

الف . ادعیه و زیاراتی که از امام مهدی(عج) نقل شده است و در عصر غیبت صغرا

به وسیله نائبان خاص حضرت به دست شیعه رسیده است؛ مانند زیارت آل یاسین

و دعای فرج.

ب . ادعیه و زیاراتی که از معصومان (ع) ودر باره امام مهدی(عج) نقل شـده است؛

مثل دعای عهد و زیارت صاحب الامر(ع) در سرداب مقدس سامراء.*7

3 . دعـا کردن برای امـام مهدی(عج) و توسّل به آن حضرت و زیارت آن بزرگوار، 

زمان ومکـان خـاصی ندارد. شیعیـان ومنتظـران آن عزیز، در هر زمان و مکـانی 

می توانند با او نجوایی داشته و درود و سلام خود را به محضرش تقدیم کنندو عهد

وپیمان خود را با او تجدید نمایند؛ گر چه از روزهای هفته، روز جمعه مطابق روایات

 به امام عصر(عج) اختصاص یافته است.*8 بنـابراین برای این روز، زیـارتی خـاص

نقل شده است که با عنوان زیارت امام زمان در روز جمعه خوانده می شــود *9 از

میان این دعاها ، «دعای ندبه» نیز برای جمعه وارد شده است و نیز در اوقات شبانه

روز ، زیارتی برای آن حضرت پس از نماز صبح ذکر شده است.*10

در میان مکان ها نیز باید گفت: زیارت امام مهدی (عج) در هر مکانی به ویژه مکان

های مقدّس  - مانند مساجد و مشاهد مشرّفه معصومان (ع) – منـاسب است؛ ولی

در سرداب مقدّس سامراء  به ویژه زیاراتی خاص روایت شده است.

گفتنی است که در برخی از روایات، توسّل به ساحت قدسی امام عصر(عج) در قالب

نماز امام زمان (عج) با آداب خاصی وارد شده است که در مسجـد سهله*11و مسجد 

جمکران1*12 و یا مکان های دیگر انجام می شود.

4 . در کتاب هـای ادعیه و زیـارات که علمای شیعه مانند سید بن طاووس و علامه 

مجلسی و شیخ عباس قمی تالیف کرده اند،*13 دعا ها  وزیارات بسیاری برای امـام 

زمان (عج)نقل شده است*14 که مـواردی از آن ها مورد توجّه و توصیـه خـاص آن 

عالمان بوده و در میان شیعیان شهرت بیشتری یافته است.

منـاسب است در اینجـا فهرست کوتـاهی از ادعیه و زیارات مهدوی را که در کتاب 

مفاتیح الجنان آمده است بیان کنیم تا موجب آشنایی و انس بیشتر علاقه مندان، با

این مجموعه باشد:

1 . زیارت امام زمان (عج) در روز جمعه(باب اول ، فصل پنجم)

2 . زیارت آل یاسین(باب سوم، فصل دهم)

3 . زیارت امام زمان(عج) در سرداب مقدس سامراء  (باب سوم ، فصل دهم)

4 . استغاثه به امام زمان (عج)«سلام الله الکامل التّام »(باب اول ،فصل هفتم)

5 . صلوات بر ولی الامر المنتظر«عج»(باب سوم، فصل دهم)

6 .دعای«اللهم ارزقنا توفیق الطاعة»(باباول، فضل هفتم)

7 . دعای سلامتی امام زمان«عج»[اللهم کن لولیک](بخش اعمال ماه رمضان ، در

 اعمال شب بیست و سوم)

8 .دعای«اللهم ارزقنا تئفیق الطاعة»(باب اول، فصل هفتم)

9 . دعای ندبه(باب سوم، فصل دهم)

10 .دعای عهد(باب سوم ، فصل دهم)

11 . دعای امام رضا(ع)برای امام زمان«عج»(باب سوم، فصل دهم)

12 . دعای غیبت امام زمان«عج»(ملحقات مفاتیح الجنان)

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع و توضیحات:

*1   سوره فرقان، آیه 77.

*2 بحارالانوار، ج90، ص300.

*3 همان، ج52، ص149.

*4 همان.

*5 همان، ج92، ص330.

*6 متن دعا این است: اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن صلواتک علیه و علی ابائه

فی هذه الساعة و فی کل ساعة ولیاً و حافظا و قائدا وناصرا ودلیلا وعینا حتی تسکنه

ارضک طوعا و تمتعّه فیها طویلا (مفاتیح الجنـان – اعمـال شب بیست و  سـوم ماه 

رمضان).

*7 این سرداب در منزل امام عسکری (ع) در سـامراء قرار داشته که محل عبـادت 

آن حضرت نیز بوده است.

*8 بحارالا نوار، ج7، ص59ف ح3.

*9 این زیارت بااین فرازها شروع می شود: السّـلام علیک یـا حجة الله فی ارضـه،

السلام علیـک یـا عین الله فی خلقـه، السلام علیـک یـا نور الله الـذی یهتدی به

المهتدون و یفرّج به عن المومنین ...(مفاتیح الجنان، فصل پنجم، زیارات ائمه(ع) در

ایام هفته)

*10 این زیارت در مفاتیح الجنان پس از دعای ندبه، نقل شده است.

*11مسجد سهله از مساجد بسیار مهم و مقدس است که مطابق روایات ، منزل امام

عصر(عج) در دوره ظهور خواهد بود و از دیر زمان ، مورد توجه امـامـان (ع) و نیـز

 علمای شیعه بوده است و برای عبادب و نماز و دعا ویژگی و آداب خاصی دارد.

*12 مسجد جمکران در نزدیکی شهر قم است که طبق نقل شیـخ صدوق در کتـاب

تاریخ قم به دستور امام عصر(عج) بنـا شده است ودر طول سالیان متمـادی مـورد 

توجه علما و صالحان بوده است.

*13کتاب سید بن طاووس  اقبـال و کتـاب مرحـوم مجلسـی زادالمعـاد نام دارد و

مفاتیح الجنان نیز تالیف شیخ عباس قمی است که معروفترین کتاب ادعیه و زیارات

و اعمال است.

*14 بعضی از معاصران ، مجموعه ادعیه وزیارات مهدوی را در صحیفـه ای با عنـوان 

صحیفه مهدیّه گردآوری کردند.