مهدویت - رجعت

رجعت

یکی از حـوادث مهم هنگام ظهور، موضوع رجعـت و بازگشت نیکـان وبــدان به

دنیاست که از عقاید شیعه است و در آثار اسلامی بحـث های فراوانی بربــارۀ آن 

بیان شده است . در این بخش به اختصار به این موضوع می پردازیم و بــحث های

تکمیلی را به کتاب های مستقل در این موضوع وا می گذاریم.

مفهوم رجعت

«رجعت» در لغت به معنای بازگشت است و در فرهنـگ دینــی، عبــارت است از 

بازگشتحجّت هـای الهی و امامان معصوم و گروهی از مومنــان خالص و کفــار و 

منافقان به عالم دنیا؛ یعنی ایشان به امرخداوند بار دیگر زنده می شوند وبه دنیـا بر

می گردند واین، دور نمایی از رستاخیـزاست که پیش از قیامت در همین عالم اتفاق

می افتد.

فلسفه رجعت

امام باقر(ع) در ضمن روایتی که دربارۀ رجعت آمـده، فرمــوده

 است:

مومنان برمی گردند، تا عزیز شوندو چشمان آنان روشن گردد، و

تبهکاران بر می گردند، تا خداوند، آن ها را خوار کند.*1

درست است که جایگاه اصلی برای پاداش  و کیفر انسان ها، عالم آخرت است؛ ولی 

خداوند اراده فرموده است که بخشی از اجر و کیفر آن ها را در همین دنیا عملــی 

کند.

هدف دیگر از رجعت، برخورداری مومنان از سعادت یاری حضرت ولی عصـر(عج)

بیان شده است . این مهم در ضمن دعاها و نیز در بیــانات بعضی از علمـا مطرح 

گردیده است.

سیّد مرتضی (م436ق)از عالمان بزرگ شیعه می نویسد:

همانا خداوند هنگام ظهور حضرت مهدی(عج) گروهی از شیعیان

 آن حضرت را که قبلاً از دنیا رفته اند، بر می گرداند، تا به ثواب 

یاری آن حضرت نائل شوند...*2

در زیارت امام عصر در سرداب مقدس*3سامراء آمده است:

مولای، فان ادرکنی الموت قبل ظهـورک فانّی

 اتوسّل بک و بآبائک الطاهرین الی  الله تعـالی 

واسئله ان یصلی علی محمد و آل محمـد و ان

یجعل لی کرّ ة فی ظهورک و رجعة فی ایامـک

لابلغ من طاعتک مرادی و اشفـی من اعـدائک

 فوادی؛*4

مولای من! اگر پیش از ظهور تو مرگ، مرا در یابد،به وسیله تو و

پدران پاکت به خدای بزرگ متوسل می شوم و از او می خواهـم 

که بر محمد و خـاندان او درود فرستــد و برای من بازگشتی در

ظهور تو و روزگار [دولت] تو قرار دهــد، تا به مقصود خـود در 

زمینه اطاعت خود نائل شوم، وقلبم را از[ خواری] دشمنانت شفـا

 دهم.

جایگاه رجعت در متون دینی

رجعت از عقاید مسلم شیعه است که پشتوانه آن، ده ها آیه قرآن و صدها روایت از

 پیامبر وامامان(ع) است .

محــدث بزرگ مرحوم شیــخ حرّ عاملــی در کتاب ایقاظ 520 

حدیث درباره رجعت نقل کرده است .

مرحوم علامه مجلسی نیز گفته است:

اگراحادیث متواتر*5نباشد، دیگر در هیچ موردی نمی توان ادعای

تواتر کرد.*6

گذشته از آیات و روایات فراوان، همه علمای شیعه براین حقیقت، اتفاق  نظر دارند؛

چنانکه مرحوم شیخ حرّ عاملی به این مطلب تصریح کرده و بلکه ثبوت رجعت را از

 ضروریات مذ هب شیعه دانسته است.*7

رجعت، در قرآن و روایات

در آیات متعددی از قرآن، آشکارا جریان بازگشت افرادی از مردگان به دنیا مطرح

شده و روایات زیادی از اهل بیت (ع) در تفسیر این آیــات وارد شده است که دو

نمونه را بیان می کنیم:

یک . از نمونه های بسیــار روشن رجعت و بازگشت  به دنیا جریان عزیر است. او

یکی از پیـامبران بنی اسرائیل بود که پس از مرگ، دوباره زنده شــدو به دنیــا 

بازگشت.

قرآن کریم در این باره می فرماید:

(او کالذی مر علی قریه و هی خــاویه علـی 

عروشها قال انی یحیی هـذه الله بعـد مـوتها

 فاماته الله ماته عام ثم بعثه ....  فلما تبیـن له

 قال اعلم ان الله علی کل شیء قدیر)*8

خلاصه داستان عزیر چنین است:

عزیر در مسیر خود از شهری گذشت که ویران شده و ساکنان آن

، همگی مرده بودند و اجساد آنها پوسیده و استخوان هـای آن ها

خرد شده بود. با تعجب گفت:« چگونه خداوند این مردگــان را 

زنده خواهد کرد؟»در این هنگام، خداوند جان او را گرفت و صد

سال بعد، اورا دوباره زنده کـرد. در برابر چشمــانش،  مرکــب

سواری او را که الاغی مرده و پوسیده بود، دوباره زنــده کرد، تا 

چگ.نگی رستاخیز انسان ها را به او نشان دهد.

بنابراین بازگشت به دنیا برای عزیر اتفاق افتاده و این ذلیلیی است

روشن بر امکان رجعت در آینده جهان. به بیان دیگر چون رجعت

در گذشته تاریخ اتفاق افتاده، در آینده نیز می تواند رخ دهد و به

قول معروف، بهترین دلیل برامکان یک پدیده ، این است که قبلاً 

واقع شده است.

دو نمونه دیگر، بازگشت گروهی از قوم موسی(ع) به دنیاست.

قرآن کریم ی فرماید:

(ثم بعثناکم من بعد موتکم لعلـکم تشکرون)*9

آن گاه شما را پس از مرگتان بر انگیختیم، تا شاید سپــاس گزار

 باشید.

این آیه دربارۀ هفتاد نفر از برگزیدگان قوم موسی(ع) اســت که

همراه آن حضرت به کوه طور رفتند، تا گفت و گوی موسی(ع)با

 خداوند راببینند و گرفتن الواح از جانب خدا را شاهد باشنـــد.

وقتی گفت و گوی موسی (ع) با خدا را دیدند،گفتند:«ای موسی!

ما به تو ایمان نمی آوریم، مگر اینکه خداوند را آشکارا ببینیم».

موسی(ع) آن ها را از این خواسته بی جا وغیر ممکن باز داشت؛

ولی آن ها اصرار کردند و سرانجام با صاعقه الهی، همگی مردند.

موسی(ع) از این واقعه ناراحت شد و از پیامدهای آن در میــان 

بنی اسـرائیل نگران بود؛ بنابراین از خدا خواست که آن ها را به

زندگی برگرداند. درخواست او پذیرفته شــد ومطــابق آیه یاد 

شده، خداوند آنها را به زندگی دنیا برگردانید؛*10

به گونه ای که طبق روایتی از امیرالمومنین(ع)*11

این عدّه به خانه های خود بازگشتند و مدتی زندگـی کردنــد و 

صاحب فرزند شدند و پس از رسیدن اجلشان از دنیا رفتند*12

آیات بالا در باره رجعت در اقوام گذشته است؛ ولی از آیات قرآن ، دلیل بر «رجعت

 به دنیا در پایان تاریخ و آینده» است که دو نمونه را بیان می کنیم:

1 . قرآن کریم می فرماید:

(و یوم نحشر من کل امة فوجاً ممن یکذب بایاتنا

 فهم یوزعون)*12

روزی که از هر امتی گروهی را بر می انگیزیم،از آن ها که آیات

ما را تکذیب می کردند؛ پس آن ها باز داشته می شوند

در این آیه سخــن از روزی اسـت که درآن «گروهی از مـردم» برانگیخته می شونـد؛

بنابراین اشاره به روزی غیر از روز قیـامت دارد، زیرا در قیــامت، همه انسان هــا از 

اولین و آخرین محشور می شوند . مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیــان نوشته است

که بر اساس روایات بسیــار از اهل بیــت (ع) این آیه مربوط به گروهی از شیعیــان

حضرت مهدی(عج) ونیز عده ای از دشمنــان آن حضرت است که در دوران ظهــور

او به دنیا باز می گردند.*13

در یکی از آن روایات آمده است که از امام صادق (ع) در باره این آیه سوال شد، آن 

حضرت فرمود: «مردم در مورد آن چه می گویند؟»راوی گفت:«آن ها می گویــند این 

آیه در مورد قیامت است». امام صادق(ع) فرمود:«آیا خداوند در روز قیامت گروهی را

بر می انگیزد و گروه دیگر را رهـا می کنـد؟[ اینگونه نیست] این آیه دربـاره رجـعت 

است؛ اما آیه قیامت این آیه است[که خداوند می فرماید]: «وحشرنا هم فلم نغادر من 

هم احداً» [؛یعنی: آنان را برانگیختیم و هیچ کس از آن ها را وانگذاشتیم]».*14

2 .قرآن کریم می فرماید:

(و حرام علی قریة اهلکناها انّهم لایرجعون)*15

ممتنع است [باز آمدن به دنیا ] بر مردم شهــری که آن را هلاک 

کردیم که آن ها بر نمی گردند.

این آیه نیز از مهم ترین دلیل های رجعت است؛ زیرا در قیامت  همه مردم و از جمله

 اقوامی که به عذاب الهی هلاک شــده اند، بر می گردند. این حقیقــت در روایات 

متعدد بیان شده است.

امام باقر و امام صادق (ع) در تفسیر این آیه فرمودند:

هر قریه ای که خداوند اهل آن را با عذاب هلاک کرده است، در

رجعت باز نمی گردند. این آیه از بزرگ ترین دلائل رجعت است؛

 زیرا هیچ کس از مسلمانان منکر آن نیست که همه مردم در قیامت 

باز می گردند؛ چه کسی که هلاک شده و چه کسی که هلاک نشده

است. پس سخن خداوند [که فرموده]«لا یرجعون[=باز نمی گردند]»

 مربوط به رجعت است؛ اما در قیامت [هلاک شدگان به عذاب الهی

 هم] باز می گردند تا در آتش داخل شوند.*16

رجعت در ادعیه و زیارات

قابل ذکر است مو ضوع رجعت در دعاها و زیاراتی که از امامان

معصوم (ع) نقل شده نیز مطرح گردیده است .در زیارت جامعه

کبیره که از امام هادی(ع) روایت شده می خوانیم:

معترف بکم، مومن بایابکم ، مصدق برجعتکـم، 

منتظر لامرکم؛*17

[ای امامان و حجت های خدا !] من به شما [وامامت شما] اعتراف

می کنم و بازگشت شما را[ به این دنیا] باور دارم و رجعت شمـا 

را تصدیق می کنم و امر شما را انتظار می کشم.

در بعضی از زیارت های مخصوص به حضـرت مهــدی(عج) از

جمله زیارت آل یاسین نیز این موضوع با صراحت بیـان شـده 

است.

ویژگی های رجعت

از میان روایات فراوان می توان این مطالب را درباره رجعت بیان کرد.

1 . رجعت از روزهای بزرگ و مهـم عالم اســت که از آن در قرآن به «ایام الله» [= 

روزهای خدا] یاد شده است.

امام صادق(ع) فرمود:

«ایام الله سه روز است: روز قیـام قائم(عج) روز رجعــت و روز

 قیامت.*18

2 . اعتقاد به رجعت از نشانه های شیعیان اهل بیت(ع) است.

امام صادق (ع) فرمود:

از ما نیست کسی که به رجعت ما ایمان نداشته باشد.*19

3 . رجعت برای همه مردم نیست ؛ بلکه مخصوص مومنان خالص است و کفــار و

منافقان خالص است.*20

4 . از جمله مومنان رجعت کننده، پیــامبران وامامان معصوم (ع) هستند . اولین 

امامی که در زمان رجعت و پس از امام مهدی (ع) حکومت عدل جهانی را برعهده

می گیرد، حضرت امام حسین(ع) است که  سال های بسیـار حکومـت خواهــد

کرد.*21

امام صادق (ع) می فرماید:

هنگامی که امـام حسین (ع) همـراه بـا یـاران شهیدش رجـعت

 می کنند، هفتاد نفر از پیامبران نیز با او رجعت می نمایند.*22

امام زین العابدین (ع) می فرماید :

یرجع الیکم نبیکم و امیرالمومنین و الائمه؛*23

پیامبر شما وامیر المومنین و امـامـان به سـوی شما مجــدداً باز 

می گردند.

5 . در بخشی از روایات رجعت از نیکان امت های گذشته مانند اصحــاب کهـف و 

مومن آل فرعون، نام برده شده است. نیز از اصحاب پیامبر اسلام(ص) و یاران ائمـه

(ع) افرادی مانند سلمان فارسی، مقداد ، مالک اشتر، ابو دُجانه انصاری،  مفضل بـن

عمر، اسماعیل بن جعفر[ از فرزندان امام صادق(ع)]به عنوان رجعت کننـدگان یـاد

 شده اند.

6 . برای همه مومنان و منتظران واقعی ظهور مهـدی (عج) که پیش از ظهــور آن

 عزیز از دنیا رفتند، امکان رجعت به دنیا و یاری آن امام وجود دارد.

از امام صادق (ع) روایت شده که هر کس جهل بامداد، خدا را با

[ دعای] عهد بخواند، از یاوران قائم خواهــد بود و اگر پیــش از 

ظهور آن حضرت بمیرد ، خداوند اورا از قبرش بیرون آورد[ و

قائم(عج)را یاری دهد]...*23

7 . کفار و منافقان هرگز به میل واراده خود به دنیا باز نمی گردند؛ بلــکه از روی 

اجبار به رجعت تن می دهند ؛ ولی رجعت مومنان ، اختیاری است.

امام صادق(ع) می فرماید :

هنگامی که حضرت مهدی (ع) قیام کند ، ماموران الهی به سراغ 

مومنان خفته در قبرها می روند و به آن ها اعلام می کننــد که:«

ای بندۀ خدا ! مولایت ظهور کرده است . اگر می خــواهی به او

بپیوندی، می توانی و اگر می خواهی در نعمت های الهی(برزخ)

بمانی، بمان».*24

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

منابع وتوضیحات:

*1 بحارالانوار، ج53، ح55، ص64.

*2 رسائل، شریف مرتضی، ج1، ص125.

*3 سرداب، محلی است در کنار حرم  امام هادی و امام عسکری (ع) که عبادتگاه این

    دو امام ونیز امام زمان(عج)بوده است وشیعیان، آنجا را زیارت می کنند.

*4 مفاتیح الجنان، آداب سرداب مقدس، زیارت دوم صاحب الامر(ع)

*5 متواتر به روایاتی می گویند که تعداد روایت کنندگان آن ها به قدری زیاد است

     که احتمال اجتماع آن ها بر دروغ را غیر ممکن می سازد.

*6 رجعت(خادمی شیرازی)،ص140.

*7 همان،ص145.

*8 سوره بقره، آیه 259.

*10سوره بقره، آیه 56.

*11 ر. ک: تفسیر نمونه، ج1، ص257-259.

*12 بحارالانوار، ج53، ح72، ص73و129.

*13آیات دیگری مانند آیات 73 و 243 و 259 سوره بقره نیز بر زنده شــدن و باز 

    گشتن به این دنیا دلالت دارند.

*14 سوره نمل، آیه83..

*15 مجمع البیان، ذیل آیه 83 سوره نمل.

*16 بحارالانوار، ج53، ح27، ص51.

*17 سوره انبیاء آیه 95.

*18 بحارالانوار، ج53، ح29، ص52.

*19 مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.

*20 بحارالانوار، ج53، ح53، ص63 .

*21 همان ، ح101،ص92.

*22 همان،ح1، ص39.

*23 همان، ح19، ص46.

*24 همان،  ج3 ،ص89.

*25 معجم احادیث الامام المهدی، ج7، ح1716، ص458.

*26ر.ک: مفاتیح الجنان ، دعای عهد.

*27 کتاب الغیبه، طوسی، ح470، ص459.